هەریەك لە یارییەكانی گۆڕەپان‌و مەیدان‌و تۆپی دەست و تۆپی سەرمێز‌و یارییە سیانییەكان‌و مەلەوانی لەخێزانێكی چوار كەسیدا بە پلەی باڵا هەیە‌و سەرجەمیشیان خزمەتی یانەی سلێمانی و شاری سلێمانیان كردووە‌و ئەنجامی باش‌و بەرچاویان بەدەستهێناوە.
ئەم خێزانە وەرزشییە كە دانیشتووی شاری سلێمانین پێكهاتوون لە (مەحمود عەبدولرەحمان یاریزانی دێرین‌و پاڵەوانی پێشووی تۆپی سەرمێز، خاتوو ناسك باقر یاریزانی دێرین‌و پاڵەوانی پێشووی گۆڕەپان‌و مەیدان‌و تۆپی دەست، رۆژیا مەحمود یاریزان‌و راهێنەری تۆپی سەرمێز‌و چاودێری مەلەوانی‌و پەریا مەحمود مەلەوانی بەتوانا‌و پاڵەوانی یارییە سیانییەكان).
لەدیدارێكدا تەوار دەبێتە میوانی ماڵەكەیان‌و بەسەریان دەكاتەوە، خاتوو ناسك باقر كە ئێستا مامۆستای زانكۆ‌و خوێندكاری دكتۆرا‌و جێگری سەرۆكی یانەی وەرزشی سلێمانییە لەباسی ژیانی وەرزشی خۆیدا وتی: “هەر لەمناڵییەوە دەستم بە وەرزشكردن كردوە كە چومەتە یانەی وەرزشی سلێمانی بە گۆڕەپان و مەیدان و یاری تۆپی دەست دەستم پێكردوە، هەرلەوكاتەوە وەكو یاریزانی هەڵبژاردەی سلێمانی لە بێچوەشێران بەردەوام بوم”.
وتیشی: “من لەساڵانی هەشتاكانەوە دەستمپێكردوە كە ئەو كاتانە كچ زۆر كەم بوو لەوەرزشدا، چونكە زۆرێك لەخێزانەكان ڕێگەیان نە ئەدا كچەكانیان بێنە بواری وەرزشەوە، بەڵام من خۆشبەخانە خێزانەكەم دایكم‌و باوكم و خوشك و براكانم پشتگیری زۆر باش بون بۆم، ئێستاش هاوسەرەكەم پشگیریەكی باشی منە‌و هیچ كەسێكیان ڕێگری منیان نەكردوە”.
ئاماژەی بەوەشدا: “كاتی خۆی ئێمەی كچان هەموو یارییەكانمان ئەنجام ئەدا بەپێی تواناكانمان، من یاری تۆپی دەست، گۆڕەپان و مەیدان، بالە، باسكە، نیشانشكاندنم بۆ یانەی وەرزشی سلێمانی لەئاستی بەرزدا ئەنجام داوە، كە لەنێوان ساڵەكانی (1995 بۆ 1998) لەیاری گۆڕەپان‌و مەیداندا ژمارەیی پێوانەییم لەراكردنی 100 مەتر‌و 200 مەتری یەك بازدا تۆماركردووە”.
خاتوو ناسك باسی لەوەشكرد كە تا ساڵی 2010 یاریزانی هەڵبژاردەی كچانی تۆپی دەستی عیراق بووە‌و لەنێوان ساڵەكانی 2004 تا 2008 ئەندامی لقی سلێمانی یەكێتی تۆپی سەرمێزی عیراق‌و بۆ ماوەی چوار ساڵیش ئەندامی لقی سلێمانی یەكێتی تۆپی دەستی عیراق بووە‌و لەئێستاشدا سەرۆكی لقی سلێمانی یەكێتی یارییە سیانییەكانی عیراقە.
مامۆستا ناسك پێیوایە وەرزش دەبێت كاتێكی تایبەتی بۆ تەرخان بكەیت‌و حەزو خولیایەكی زۆرت هەبێت بۆی، “ئێستا وایلێهاتوە ئەگەر كاتی تایبەت بۆ وەرزش تەرخان نەكەیت، ناتوانیت بەردەوام بیت”.
مامۆستا ناسك جگە لەوەی یاریزانی دێرین بووە‌و لەبواری كارگێڕی وەرزشیدا كاری كردووە‌و مامۆستای زانكۆیە، نوسەریشە‌و تا ئێستا توانیوییەتی دوو كتێبی وەرزشی بەچاپ بگەیەنێت‌و دوو كتێبی تریشی لەتەواو بوندایە، لەو بارەیەوە وتی: “دوو كتێبم بەچاپ گەیاندووە، یەكەمیان كە بەزمانی عەرەبییە بەناوی (تنس الطاولە، اختبارات المهارات الهجومیە و الدفاعیە) كە لەوڵاتی ئوردون لەساڵی 2018 چاپكراوە‌و هەر لەو ساڵەدا لەسەر ئەو كتێبەم لەوەزارەتی خوێندنی باڵا‌و توێژینەوەی زانستی حكومەتی هەرێم‌و زانكۆی سلێمانی وەكو بەهرەدارێك دەستنیشان كراوم‌و خەڵاتی تایبەتیم پێبەخشرا”.
سەبارەت بەكتێبی دووەمیشی خاتوو ناسك وتی: “كتێبی دووەمم بەزمانی كوردی بوو بەناوی (تۆپی سەرمێز، یاسا نێودەوڵەتیەكانی ITTF) ساڵی 2020 چاپكرا، كە بەڕاستی یەكێك بوو لەو كتێبانەی كە هەوڵێكی زۆرم بۆ یاوە”.
باسی لەوەشكرد كە دوو كتێبی تری لەبەردەستدایە‌و لەتەواو بوندایە: “كتێبی سێیەمم هەر لە بواری تۆپی سەرمێزدا دەبێت‌و كتێبەكەی ترم لەسەر یارییە سیانییەكان دەبێت‌و هەردوكیشیان بەزمانی شیرینی كوردییە”.
مەحمود عەبدولرەحمان كە ناسراوە بە مەحمودی تێنس و لەئێستادا فەرمانبەرە لەبەڕێوەبەرایەتی وەرزشی سلێمانی، لەساڵی 1984 ەوە لەیانەی وەرزشی سلێمانی یاری تۆپی سەرمێزی كردووە، مەحمود دەڵێت: “لەسەر دەستی كاك عومەر فێری یاری تۆپی سەرمێز بووم لەیانەی سلێمانی، دواتر كاك هەردە رەئوف بوو بە ڕاهێنەرمان‌و دوای ئەویش كاك ئاسۆ، كە من تا ساڵی 2004 وەك یاریزان لەیانەی وەرزشی سلێمانی بەردەوام‌و ماوەی چەند ساڵێكیش راهێنەری تۆپی سەرمێزی تیپی كچان‌و منداڵانی یانەی وەرزشی سلێمانی بووم‌و خاوەنی بڕوانامەی راهێنانی ئەم یارییەم، لەئێستاشدا وەك كارگێڕی تۆپی سەرمێزی یانەی وەرزشی سلێمانی بەردەوامم‌و یانەكەشمان ماوەی 14 ساڵە لەسەر یەك یەكەمی عیراقە لەو یارییەدا”.
مەحمود عەبدولرەحمان وتیشی: “خێزانەكەم زۆر پشتگیریان كردووم‌و رێگریان لێنەكردووم كە وەرزش بكەم، بەڵام بەراستی وەرزش كاریگەری خراپی لەسەر خوێندنەكەم هەبووە”.
كاك مەحمود سەبارەت بەوەرزشكردنی لەساڵانی سەدەی رابردوودا دەڵێت: “بەربەستمان زۆر هەبووە‌و ئیمكانیاتمان وەك پێویست نەبوو، زۆر جار بە فیراری (سەربازی هەڵهاتوو) یاریمان كردووە، بۆ نمونە ساڵی 1989 من فیرار بووم لەگەڵ یانەكەمدا چوین بۆ بەغدا‌و بەترس‌و دڵەراوكێوە یاریمان كردووە‌و ئەنجامی باشیشمان بەدەستهێناوە”.
مەحمود كە هاوسەری ناسك باقرە، سەبارەت بەیەكتر ناسینیان لەگەڵ خاتوو ناسكدا دەڵێت: “ناسك پێشتر لەبەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی سلێمانی بوو، دواتر گواسترایەوە بۆ بەڕێوەبەرایەتی وەرزش‌و لاوان كە من فەرمانبەر بووم تیایدا، لەوێ یەكتریمان ناسی‌و هاوسەرگیریمان كرد، لەئێستادا خێزانێكی وەرزشیمان پێكهێناوە‌و منداڵەكانمان بەحەز‌و خولیای خۆیان لەم بوارەدان، بێگومان ئێمەش پشتگیریان دەكەین”.
ڕۆژیا مەحموود كوڕە گەورەی ناسك‌و مەحمودە‌و لەتەمەنی پێنج بۆ شەش ساڵییەوە یاری تۆپی سەرمێزی كردووە، رۆژیا دەڵێت: “باوكم هاندەری سەرەكیم بوو بۆ یاریكردنی تۆپی سەرمێز لە یانەی سلێمانی، كە پێنج بۆ شەش ساڵ بەردەوام بووم، بەڵام بەراستی خولیام زیاتر بۆ بواری دادوەری ئەو یارییە بوو، بۆیە هەوڵمدا‌و بومە خاوەنی بڕوانامەی پلە یەكی دادوەری تۆپی سەرمێز، هەروەك خاوەنی بڕوانامەی پلە سێی چاودێری مەلەوانیم”.
رۆژیا وتیشی: “كاتێك لەخوێندنگە هەر پاڵەوانێتییەك دەكرایەوە بەشداریم دەكرد‌و لەنۆی بنەڕەتییەوە چوومە پەیمانگەی وەرزشی‌و پلەی یەكەمم بەدەستهێنا‌و لەزانكۆی سلێمانی وەرگیرام‌و ئێستاش بەردەوامم لەخوێندن”.
پەریا مەحمود كچە بچوكی ئەم خێزانەیە‌و لەئێستادا لەپۆلی هەشتی بنەڕەتییە‌و یاریزانی یارییە سیانییەكانی یانەی وەرزشی سلێمانییە، پەریا وتی: “لەتەمەنی حەوت ساڵییەوە مەلەوانی دەكەم‌و باوك‌و دایكم زۆر هاندەرم بوون، لەساڵی 2018 بەشداری پاڵەوانییەتی یارییە سیانییەكانی عیراقم كرد‌و پلەی پێنجەمم بەدەستهێنا، لەساڵی 2021 یشدا بەشداری هەمان پاڵەوانێتیم كرد‌و پلەی یەكەمم بەدەستهێنا، هەروەك ساڵی 2023 لەوڵاتی میسر پلەی سێیەمم لەپاڵەوانییەتی یارییە سیانییەكان بەدەستهێنا”.
]]>ڕۆژێک خوێندکارێکی مارگرێت مید پسپۆڕی زانستی ئەنترۆ پۆلۆجیا لێی دەپرسێ ( بەلای تۆوە لەمێژوی مرۆ ڤایەتیدا کامە ئاماژە بە یەکەم ئاماژە دەزانیت لەمێژویی حەزارەتی مرۆ ڤایەتیدا ؟
خوێندکارەکانی چاوەڕێی ئەوەبون کەباس لەتابلۆیەک یان کەرەسەکانی ڕاوو شکار یان ئەو قاپو قاجاخانە بکات کەمرۆڤی سەرەتایی دروستیان کردوە ولە شوێنەوارە کۆنەکاندا دۆزراونەتەوە . بەڵام وەڵامەکەی مارگرێت زۆر جیاوازبو ئەو وتی گرنگترین دەسپێشخەریەکانی مرۆڤ بۆ حەزارەت شوێنەواری ئەو ئێسقانەشکاوەی کەسێکە کەڕانی شکاوە و دوای شکانکەی گیراوەتەوەو چاک بوەتەوەو بەردەوام بوە لە ژیان ئەمە نیشانەی بەکار هێنانی عەقڵی مرۆڤە بۆ بەردوامی و هاوکاری یەکتریە، ئەگەر سەرنجی کۆمەڵی ئاژەڵ بدەین ئەو جیاوازیمان بۆ دەر دەکەوێ لەبەر ئەوەی ئاژەڵ کەپەلێکی دەشکێ ئیتر ناتوانێ بژیو خواردن پەیداکا بۆیە زوبەزو لەناو ئەچێت . بەڵام مرۆڤ هاوکاری یەک ئەکەن ،گرتنەوەی ئەوشکاویە لە ئێسقانی ئەو مرۆڤەدا مرۆڤێکیتر ئەنجامی داوە و ئەمە ئەوە ئەگەێنێ کەمرۆڤەکان هاوکاری یەکتر بون بۆ بەردەوامی ژیان . کەواتە گرنگترین حەزارەت هاوکاری مرۆڤەکانە بۆ یەکتری و ژیانی کۆمەڵایەتیە .
مارگرێت مید زانایەکی کۆمەڵناسیو شوێنەوار ناس ئەمریکاییە لە ساڵی ١٩٠٤لە فێلادلیفیا لە دایکبوە و ژمارەیەکی زۆر کتێبی زانستی کۆمەڵناسی نوسیوە کە هەموی سەرچاوەی زانستی ئەنترۆ پۆڵۆجی گرنگن
لە عەرەبیەوە بە سوپاسەوە وەرکیراوە .
خاتوو نیان عبدوڵا ،كچێكی خاوەن پێداویستی تایبەتە، بە هاوكاری عەرەبانەكەی ڕێدەكات، خاوەنكارو داهاتی تایبەت بە خۆیەتی و دۆخی تەندروستی نیان نەبۆتە هۆی وەستانی و لە هەوڵەكانی بۆ ژیانكردن بەردەوامە، ماوەی چەند ساڵە لە وڵاتە ئەوروپیەكانەوە براندە تایبەتەكان دەهێنێتە كوردستان و لە دووكانەكەیدا بە ڕێگەی فرۆشتنی ڕاستەوخۆ وگەیاندن دەیانفرۆشێت، بە بۆنەی ٨مارس پەیامی خۆی هەیە دەڵێت”
بەبۆنەی ڕۆژی جیهانی ٨مارسەوە، پیرۆزبایەكی گەرم لە سەرجەم ژنانی دونیا وژنانی كوردستان دەكەم ، هیوادارم هەموو ڕۆژەكانی ژیان وساڵیان سەركەوتن بێت، هیوادارم هەموو ژنێك ئەرك ومافەكانی خۆی بزانێت، من وەكو خانمێك بەیەك ڕۆژ رازی نیم، لەساڵەكەدا تەواوی رۆژەكانی ساڵ بە جەژنی خۆمی دەزانم ، لەبەر ئەوەی ئێمەی ژنان كایەكی زۆر بەهێزمان هەیە لەناو كۆمەڵگادا ئەركی ومافەكانی ئێمە زۆر زیاترە ئێمە كۆمەڵگا بەرەپێشەوە دەبەین، هەرئێمەین خێزان بەڕێوەدەبەین ومناڵ دروست دەكەین، راستەشان بەشانی پیاوان بەڵام ئەركی ئێمە زیاتروقورسترە، هیوادارم لەم ڕۆژە پیرۆزەدا، هەموو ژنێك ئەرك ومافەكانی خۆی بزانێت وجێدەستی خۆی دیاریبكات لە كۆمەڵگەدا، هیوادارم هیچ ژنێك سڵنەكاتەوە ئەوەی لە ناخیدا هەیە یان ئەو هێزوتواناییەی هەیەتی نەیشارێتەوە، وڵاتەكان وكۆمەڵگەكەمان بەرەوپێشبەرێتبەهیوایی ڕۆژێكی پڕلەخۆشی بۆهەموو ژنان .
خاتو نوخشە نوری ئەندامی یەکیتی ژنانی کوردستان ودانیشتوی نەرویج بەبۆنە ی ٨ی مارت ڕۆژی جیهانی ژنان سیمینارێکی سەبارەت بە مێژوی هەشتی مارت و خەباتی ژنان بۆ بەدەست هێنانی مافەکانیان و تێکۆشانی ژنانی کوردستان و یەکیتی ژنانو کارو پڕۆژەکانی یەکیتی ژنانی کوردستان بۆ کەم کردنەوەی توندوتیژیو دامەزراندنی شێڵتەرو وپێشکەشکردنی خزمەت گوزاری پێوست بۆ ئەو ژنانەی کە توشی توندو تیژی دەبنەوە . شایانی باسە ڕەوەندی کەمپەکانی نەرویج
لەنەتەوەو ڕەگەزی جیاوا پێکهاتوە وەک ئۆکرانی وفەلەستینی وکوردو عەرەبو زۆریتر .
ڕۆیا حیشمەتی، كچە كوردی خاوەن ئیرادە و هێز، لە پێگەی ئینستاگرامی خۆی چیرۆكی كاتی جێبەجی كردنی سزاكەی گێرایەوە و لە كەمترین كاتدا روكاری زۆرێك لە ئەكاونتەكانی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانی داگیركرد.
رۆیا دەگێڕێتەوە: “لە كاتی چوونە ژوورەوە كە تێپەڕبووین لەچكەكەم لابرد، چووینە ناو هۆڵەكە. دەنگی هاوار و گریان لە قادرمەكانەوە دەهات، كە خەریك بوون كەسێكیان دەبردە خوارەوە بۆ جێبەجێكردنی سزا، ڕۆیشتین بۆ لقی یەكی جێبەجێكەرانی سزاكان. فەرمانبەری ئەو لقە وتی ” لە چكەكەت لەسەر بكە تا كێشەت بۆ دروست نەبێت.” بە ئارامی و لەگەڵ ڕێزەوە پێم گوت هاتووم تا بە هۆی ئەو بابەتەوە قامچیم لێبدەن، لەسەری ناكەم، پەیوەندییان كردوو فەرمانبەری جێبەجێكردنی سزاكە هاتە سەرەوە، ئەویش وتی “لە چكەكەت لە سەر بكە و بە دوای مندا وەرە. وتم لەسەری ناكەم. وتی “لە سەری ناكەی؟! بە شێوەیەك قامچیت لێدەدەم كە بزانی لە كوێی. دۆسیەیەكی تازەت بۆ دەكەمەوە تا بۆ 74 قامچیی دیكەش میوانی ئێمە بیت”. دیسان لە سەرم نەكرد. ڕۆیشتینە خوارەوە چەند كوڕیان گرتبوو سزایان ئەدا بە هۆی خواردنەوەی شەراب خواردنەوەوە. دیسان پیاوێك بە تووندی وتی “مەگەر ناڵێم لەچكەكەت لەسەر بكە” لە سەرم نەكرد. دوو ژنی چارشێو بەسەر هاتن و لە چكەكەیان كێشا بە سەرمدا. دیسان لامبردوو ئەو كارە بۆ چەند جار دووپات بوویەوە. لە پشتەوە كەلەپچەیان كردە دەستم و دیسان لەچكەكەیان دا بە سەرمدا.
درگا ئاسنییەكەیان كردەووە، دیواری ژوورەكە لە چیمەنتۆ دروستكرابوو، لە بنی ژوورەكەدا تەختەخەوێك هەبوو، كە دەستبەند و پێ بەندی ئاسنی لە هەردوو لای جێگاكەدا هەبوو. ژوورێكی ئەشكەنجەدانی سەدەی ناوەڕاستیی بوو. دادوەر پرسیاری كرد: “تۆ باشیت خانم؟ كێشەت نییە؟” وەك ئەوەی بوونی نەبێت وەڵامم نەدایەوە، وتی” لەگەڵ تۆمە خانم.. جارێكی تر وەڵامم نەدایەوە.
جەلادەكە وتی:” پاڵتۆكەت داكەنە”. پاڵتۆ و لە چكەكەم لە بنی كانڤاسی ئەشكەنجەكەدا هەڵواسی، وتی: “لەچكەكەت لەسەر بكە”. وتم: نایكەم، قورئانەكەت بخەرە ژێر قۆڵتەوە و لێم بدە. ژنەكە هات و وتی: “تكایە سەرسەخت مەبە و لەچكەكەی بەسەر سەرمدا ڕاكێشا. پیاوەكە لە نێوان ئەو كۆمەڵە قامچییەی كە لە پشت درگاكە بوون قامچییەكی پێستی ڕەشی هەڵگرت. دوو دەور لە دەوری دەستی ئاڵاند و هات بەرەو لای تەختەكە. دادوەرەكە گوتی “زۆر بە تووندی لێی مەدە”. جەلادەكە دەستی كرد بە لێدانی شانەكانم، پشتم، چەناگەم، ڕانەكانم، قاچەكانم، سمتم،..جارێكی تر ژمارەی لێدانەكانم نەژمارد و لە ژێر لێوەوە دەمخوێند « بە ناوی ژن بە ناوی ژیان، بە ناوی ئازادی، هەڵدرا جلی كۆیلایەتی.. ئێمەش شەوەزەنگمان دەگاتە بەیان، هەموو تازیانەكان دەبنە تەورداس!.
كە تەواو بوو وام دەرخست كە هیچ ئازارێكم نەچێشتووە، چوومە سەرەوە بۆ لای ئەو دادوەرەی كە حوكمەكەی جێبەجێ كرد، لە دەرگاكەم داو لە چكەكەم لەسەرم لابرد ژنە چارشێو بەسەرەكە وتی: “تكایە لە چكەكە بكەرەوە سەرت”!
دادوەر وتی: ئێمە خۆمان بەم مەسەلەیە دڵخۆش نین، بەڵام دەستوورە و دەبێت جێبەجێ بكرێت، وەڵامم نەدایەوە. وتی: “ئەگەر بتەوێت بە شێوازێكی تر بژیت، دەتوانیت بڕۆیتە دەرەوەی وڵات. گوتم: ئەم وڵاتە بۆ هەمووانە.
وتی: “بەڵێ، بەڵام دەبێت یاسا پەیڕە و بكرێت. وتم: با یاسا كاری خۆی بكات، ئێمە بەردەوام دەبین لە بەرخۆدانمان. ” لە ژوورەكە هاتمە دەرەوە و جارێكی تر لە چكەكەم فڕێ دا”.. ]]>
“كەمكردنەوەی پیاو لە پۆستەكان و دانانی ژن لە جێگەیان گۆڕانكاری زۆر باش دێتە بەرهەم، ژنان كەمترین گەندەڵیان لێ بینراوە و هیچ كەیسێكی گەندەڵیان لەسەر تۆمار نەكراوە”. ئەمە رای یەكێك لە چالاكوانانی قەزای كفریە دەربارەی رۆڵی ژنان لە بەڕێوەبردنی كاروباری ئیداری شارەكەدا.
لە شارۆچكەی كفری 33 فەرمانگەی دەوڵەتی هەیە و لە كۆی ئەو ژمارەیە شەش فەرمانگەیان لەلایەن ژنانی پسپۆرەوە بەرێوەدەچێت و بوونەتە جێگەی سەرنج و متمانەی هاوڵایانی شاركە ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت كە ژنان لە كایە ئیداریەكاندا هاوشێوەی پیاوان دەتوانن كاروباری حكومەت بە رێوەبەرن لە هەموو شار و شارۆچكەكاندا.
ئەوانیش پێكهاتوون لە خاتوو ژیان محمد سعید بەریوەبەری بانك، مامۆستا سهام سمین ڕستم بەڕێوبەری ئامادەیی پیشەیی كفری، خاتوو ئاهو احمد فرج بەڕێوبەری دارایی، خاتوو دنیا محمد نوزاد لێپرسراوی نەمامگەی كفری، خاتوو پەیمان بەڕێوبەری شارەوانی ناحیەی سەرقەڵا، خاتوو ئەشواق بەڕێوبەری كارەبای كفری.
مامۆستا سهام سمین رۆستم دەڵێت: “ماوەی حەوت ساڵە بەرێوەبەری ئامادەیی پیشەسازی كفریم، خۆشبەختانە توانیومە كارەكان بە باشی بەڕێوەبەرم و سوپاس بۆ خوا كێشەیەكی ئەوتۆم نەهاتۆتە پێش كە نەتوانم چارەسەری بكەم، خۆم بە سەركەوتوو دەزانم لە كارەكەمدا و توانیمە هاوسەنگی لە نێوان هەردوو رەگەزدا ڕاگرم لە نێوان مامۆستایان و خوێندكارانیشدا.”
لەلایەكیترەوە خاتوو ئاهو احمد فرج تەمەن 54 ساڵ، لە ساڵی 1994 دامەزراوە و لە ساڵی2001 پۆستی بەڕێوبەری دارایی كفری وەرگرتووە، تا ئێستاش لە پۆستەكەیدا خزمەتی قەزای كفری دەكات وەك خۆی دەڵێت:” خەڵك قسەی زۆر ئەكەن، بەڵام من گوێم لێ نیە و سوپاس بۆ خوا توانیومە زاڵبم بە سەر هەموو ئاستەنگەكان و بە شداریشم لە هەموو كۆڕ و كۆبوونەوەكاندا هەیە، هەموو ڕۆژێك شانبەشانی پیاوەكان دەرچوونی مەیدانیمان هەیە بۆ كەشفی دووكان و بازاڕ، بەڵام تەنها گرفتی سەیارەمان هەیە”.
خاتوو دنیا محمد نوزاد مستەفا تەمەن ٣٥ ساڵ، دەرچووی كۆلێژی كشتوكاڵ بەشی دارستانە، لە ساڵی 2011 لە نەمامگەی كفری وەكوو فەرمانبەر دامەزراوە، لە 2013 كراوە بە لێپرسراوی نەمامگەی كفری، ماوەی 10 ساڵە لێپرسراوی هۆبەی دارستان و پاوانی كفرییە.
خاتوو دنیا ووتی: ” تا ئێستا هیچ كێشەیەكی گەورە ڕووی لێمان نەكردووە و چارەسەری قورس بێت، ئەو كێشە و گرفتانەش ڕوویاندابێت زیاتر لە یەك تێنەگەیشتنی كاتی بووە، چ فەرمانبەر بێت یان هاوڵاتیان بێت، هەموو جارێ لە چارەسەری كێشەكاندا هەوڵم داوە بە رامبەرەكەم بدوێنم و دواتر بڕیاری لە سەر بدەم و بڕیار بدەم”.
خاتوو دنیا محەمەد وتیشی: “بەڕێوبردنی هەموو شوێنێك پێش هەمووشتێك، سەبر و ئارامی پێویستە ئەبێت بە عەقڵ بە رامبەرەكەم بدوێنم و دواتر بریار بەرامبەر بە هەڵسوكەوتی بدەم، لە هەمووحاڵەتێكدا خۆم خستۆتە شوێنی كەسی بەرامبەر، هەموو هەوڵێكیشم داوە ئیش و كارەكانی فەرمانگەكە بەڕێكوپێكی بەڕێوەبەرم و ویژدانی خۆم ئاسودە بكەم، بەرامبەر ئەو ئەرك و ئەمانەتەی لە سەرشانمە بۆخزمەتی قەزای كفری”.
هەروەها خاتوو ژیان محمد سعید تەمەن 61 ساڵ كە ماوەی پێنچ ساڵە بەڕێوبەری بانكی كفریە و بە ئارامی توانیویەتی چارەسەری كێشەكان بكات.
ئەو دەڵێ:” گرفتیكی وانەهاتۆتە پێشم هەركێشەیەكیش هەبوبێت، چ لەگەڵ فەرمانبەرەكان یان لەگەڵ هاوڵاتیان كە سەردانیان كردووین، بە ئارام گرتن و گوێگرتن لە یەكتری توانیومانە چارەسەریان بكەین، ژن و پیاو لە ئەرك و واجبدا یەكسانن ئەوە ئەكەوێتە سەر خودی كەسەكە ژن بێت یان پیاو كەسی زیرەك و دڵسۆز هەیە لە هەردوو ڕەگەز.”
لە بارەی كاروباری ژنانەوە لە قەزای كفری و ئاستی بەرێوەبردنی ئەو ژنانە ژمارەیەك لە چالاكوان و هاوڵاتی شارەكە دەربارەیان رای جیاوازیان هەیە.
مامۆستا شەماڵ ڕەئوف چالاكوان ئەو رای وایە لە كوردستان ڕێژەیەكی كەم ژن هەن كە پۆستی ئیداری گرنگیان پێدرابێت ، لەو ڕێژەیەش كە بوونی هەبووە و هەیە زۆرینە سەركەوتوو بوون و كارەكانیان و زۆر بە باشی ئەنجامیانداوە، جیا لەوەی كەمترین گەندەڵیان لێ بینراوە زۆرینە هیچ كەیسێكی گەندەڵیان لەسەر تۆمار نەكراوە.
مامۆستا شەماڵ وتیشی:” زۆرینەی خراپیەكانیش هەمیشە لەو پۆستانەن كە پیاوان بەڕێوەیان دەبات، بە بڕوای من كەمكردنەوەی پیاو لە پۆستەكان و دانانی ژن لە جێگەیان گۆڕانكاری زۆر باش دێتە بەرهەم.”
لەلایەكیترەوە صلاح محمد امین چالاكوان دەڵێت:” ژنان و كچان بە شێكی گرنگی كۆمەڵگەن و تەواوكەری ڕەگەزی بەرامبەرن.. ئەوانیش وەكوو ئەوەی كە نیوەی كۆمەڵگەن، ماف و ئەركیانە كە پلە و پۆست و بەرپرسیارێتی ئیداری، ڕێكخراوەیی، لە هەموو بوارەكانی دیكەی ژیان وەربگرن و خزمەتبكەن. ئیتر لایەنی سەركەوتوویی، یان پێچەوانەكەی، ئەوە بە خودی مرۆڤەكە كەوتووە لە كام ڕەگەزبێت، بە خۆشحاڵی و شانازییەوە، ژنان و كچانی ئێمە، ئەمڕۆ چەندێن بەرپرسیارێتی و ئەركی ئیداری و ڕێكخراوەییان لە ئەستۆ گرتووە، توانیویانە بە دروستی و جوانی خزمەت بكەن، ئەوەی ڕونە و من بیزانم، ژنان و كچان كەمێ وردتر و جدیترن لە كارەكانیاندا، حەز دەكەن شوێن و پێگەیان هەبێ و خاوەن ڕۆڵ و بە رپرسیارێتی بن، هەوڵ ئەدەن هاوشانی ڕەگەزی بەرامبەر بڕۆن و جێنەمێنن، ئەمەش وایان لێدەكات كە جدیتر و ڕێكتر ئەركەكانیان ڕاپەڕێنن، ئەوەی گرنگە، ژنان و كچان لە تێكۆشان و هەوڵەكانی خۆیان بەردەوامبن و كۆڵ نەدەن، ئەركی ئازادیخوازانیشە، پشتیوانیانبن.”
ڕێبوارمستەفا كوردە مامۆستاو نوسەر لە قەزای كەلار ئەو ڕای وایە ” كە ژن و پیاو جگە لەوەی هاوسەنگی ژیانن و بێ یەك مرۆڤایەتی لە ناودەچێت و سوڕی ژیان بەردەوامی نامێنێت. ئەگەر مرۆڤی ئاقڵانی لە بەشە ئیداریەكان بوونیان هەبێت و كاروباری هاوڵاتیانی سنوردار بە جوانی بەڕێوە بچێت ڕەنگە نەپرسین چ ڕەگەزن ئەوكات دەزانین مرۆڤی شایستەی جێگەكەن”
مامۆستا رێبوار دەڵێت: ” دەبێت ژن هەبێت لە هەموو سیكتەرەكان چونكە ئەوانن وردە كارترن و ئارامترن لە كاركردن بە مەرجێك دەست لە كاروباریان وەرنەدرێت و خێزانی باشیش لە پشتەوەیان وەستابن.”
دەربارەی ئەوەی كە لە نێوان ژنانی ئیداری و پیاواندا كامیان زیاتر بە ڕویەكی خۆش و ڕێزەوە ڕوبەڕوی هاوڵاتیان دەبنەوە لە ڕایكردنی كاروباری هاوڵاتیاندا؟
مامۆستا رێبوار ووتی:” لێرەدا من دیسان مرۆڤایەتی دەبینم، گەر باسی نەرمی و ڕووخۆشی بكەین ئەكید ئەم ڕۆڵە هەر لە بنچینەدا بە ژنان دراوە و ئەوە ئەوانن نەرم و نیانن، وە ژنان زیاتر هەست بە جدیات دەكەن و شتەكانیان بەلاوە لاوەكی نیە، ئەمان زۆرینەیان ئەیانەوێت كەمتەرخەم نەبن و هەوڵی فێربوون و سەركەوتن دەدەن، بۆیە هەتا وەكوو ئەو جێگە و پلە و پۆستانەی مەعنین بە ژنان، بۆ ئەوان زیاتر پێم باش نیە بە ڕەگەزی بەرامبەر بدرێت كە پیاوە، سوپاس بۆ خوا دەبینین و عادەتمان كردووە ئیتر ژنانیش دەبێت ئەركیان هەبێت و كاربكەن، ئەمە ئاسانكاریشە بۆ هاوڵاتی ڕەگەز مێ و ئەوانیش دڵخۆش دەبن كە دەبینن هاوڕەگەزی خۆی كارەكانی بۆ دەكات، هیوادارین لە سلكی حكومی گرنگی باشتر بە ژنان بدرێت.”
لەلایەكیترەوە مامۆستا ستار حەمید بەڕێوەبەری قوتابخانەی شەنگال رای وایە ژن و پیاو یەكسانن و ئەو دەڵێت:” ژن و پیاو لە ئەرك و واجبدا یەكسانن چاكی وخراپی ئەوە ئەكەوێتە سەر خودی كەسەكە ژن بێت یان پیاو كەسی زیرەك هەیە لە هەردوو ڕەگەز.”
ساهر علی قایمقامی قەزای كفری “زۆر بەوە دڵخۆشە كە ئەمڕۆ لە كفریدا، ژن لە هەموو بوارەكانی ژیانی گشتیدا هەنگاوی زۆر باش و كاریگەریان ناوە و خەریكی دیاری كردنی جێ دەستی خۆیانن.”
قایئمقامی كفری دەڵێت:” لە كفری هەندێك لە دام و دەزگا فەرمییەكانمان لەلایەن چەند خاتوونێكی بەڕێز و لێهاتووەوە بەڕێوەدەبرێن و زۆر سەركەوتووانەش ئیدارەی فەرمانگەكانیان دەدەن.”
هەروەها وتیشی” من نامەوێت لە سەر بنەمای جیاوازی ڕەگەزییانە داوەریی لە سەر كاروبارەكان بدەم، بەڵكوو لە سەر بنەمای چەند پێوەرێكی سەرەكی هەڵسەنگاندن بۆ ئاست و لێهاتووییان دەكەم، كە ئەوانیش پێوەری توانای ئیدارەدان و ڕاییكردنی كاروبارەكان و هەوڵدان بۆ پێشخستن و خێراتركردنی بە دەمەوەچوونەكانە بۆ ئەو مامەڵانەی دێنە بەردەستیان، بێگومان لەم ڕووەشەوە گەر بەراورد لە نێوانیاندا بكەین، ئەوا دەبێت بڵێم ئێمە زۆر لەو ئاستە باشانەی خانمانی شارەكەمان ڕازین كە لە بواری ئیداریدا ئەركی بەڕێوەبردنیان پێ سپێردراوە.”
ساهر عەلی قایمقام ووتی: “ئێمە لە قایمقامیەتی كفری، زۆر بە پەرۆشەوە دەڕوانینە هاتنە پێشەوەی ژنان و هانیان دەدەین لە خستنەڕووی تواناكانیان و دەركەوتنیان لە نێو كۆمەڵگەدا، چونكە دەزانین ئەوەی شار و وڵات دەباتە پێش، هەماهەنگی و كاركردنی هاوبەشی هەردوو ڕەگەزەكەیە، ژنان دەبێت ئەوە بزانن كە ئەوانیش بەشێكی هەرە گەورە و سەرەكی كۆمەڵگەن و بەبێ بەشداری ئەوان هیچ پرۆژەیەكی جدی بۆ پێشخستنی كۆمەڵگە سەركەوتوو نابێت.”
ژنانى ملیاردێرى جیهان دیارى کران و به پێی دوایین ڕیزبه‌ندی فۆربێس بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندترین که‌سه‌کانى جیهان 337 ملیاردێری ژن له سه‌رانسه‌ری جیهاندا هه‌ن.
له کاتێکدا له ساڵی ٢٠٢٢ ژماره‌ی ئه‌و ژنانه ٣٢٧ ژن بووه. هه‌ر له ڕاپۆرته‌که‌دا هاتووه ده‌وڵه‌مه‌ندترین ژن له جیهاندا بۆ سێیه‌م ساڵ له سه‌ریه‌ک میراتگری لوریاڵ فرانسۆا بێتانکۆرت-مێیره که سامانه‌که‌ی ده‌گاته 80.5 ملیار دۆلار و له ساڵی 2022 نزیکه‌ی 5 ملیار دۆلار قازانجی کردووه.
له لایه‌کی دیکه‌وه، ماکێنزی سکۆت که له ساڵی ڕابردوودا سامانه‌که‌ی به ڕێژه‌ی ١٩.٢ ملیار دۆلار دابه‌زیوه، پێنج پله دابه‌زیوه و گه‌یشتووه‌ته پله‌ی ٩، به هۆی دابه‌زینی پشکه‌کانی له ئه‌مازۆن که له ساڵی ٢٠١٩دا دوای جیابوونه‌وه‌ی له جیف بیزۆس.
ڕێزبه‌ندی ژنانى میلیاردێر :
1-فرانسوا بێتانکۆرت مێیه‌ر و خێزانه‌که‌ی
سامانه‌که‌ى ٨٠.٥ ملیار دۆلاره و ته‌مه‌نى ٦٩ ساڵه سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى ره‌گه‌زنامه‌ى فه‌ره‌نسایه خاوه‌نى کۆمپانیاى لۆریاله.
فرانسوا بێتانکۆرت بۆ سێیه‌م ساڵ له سه‌ریه‌ک نازناوی ده‌وڵه‌مه‌ندترین ژنی جیهانى پاراستووه، ئه‌مه‌ش به هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی 12% پشکه‌کانی کۆمپانیای لۆریالی زه‌به‌لاحی جوانکارییه له ماوه‌ی ساڵی ڕابردوودا. جگه له‌وه‌ی به‌ڵێنیدا به بڕی ٢٣٠ ملیۆن دۆلار له‌گه‌ڵ کۆمپانیای لۆریال بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی نۆتردام، له‌م دواییانه‌دا به‌ڕێوه‌به‌ری جێبه‌جێکاری کۆمپانیای وه‌به‌رهێنانه‌که‌ی به ناوی تێتیس ئینڤێست به کرێ گرت.
2-جولیا کۆچ
سامانه‌که‌ى ٥٩ ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى ٦٠ ساڵه سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى کۆمپانیای کۆچ ئیندستریز ڕه‌گه‌زنامه‌ى ئه‌مریکایه.
هاوسه‌ری ده‌یڤید کۆچ ( له ساڵی ٢٠١٩ کۆچی دوایی کردووه) له‌گه‌ڵ سێ منداڵه گه‌وره‌که‌یدا خاوه‌نی ٤٢%ی کۆمپانیای کۆچ ئیندستریزه. دامه‌زراوه‌ی کۆچ ده‌یڤید کۆچ سه‌رپه‌رشتی ده‌کات، که له ڕێگه‌یه‌وه خۆی و هاوسه‌ره‌که‌ی نزیکه‌ی یه‌ک ملیار و ٨٠٠ ملیۆن دۆلاریان به خشیوه‌ته هه‌ژاران، پرسه‌کانی ئالووده‌بوون و دادپه‌روه‌ری تاوانکاری و په‌روه‌رده.
3-ئه‌لیس واڵتۆن
سامانه‌که‌ى: ٥٦.٧ ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى: ٧٣ ساڵه سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى وۆڵمارت، ڕه‌گه‌زنامه‌ى ئه‌مریکایه. ئه‌لیس واڵتۆن پشکێکی له کۆمپانیای وۆڵمارت له باوکیه‌وه به میرات وه‌رگرتووه، سام واڵتۆن (کۆچی دوایی ١٩٩٢) که دامه‌زرێنه‌ری زنجیره‌که بووه. هه‌روه‌ها حه‌زی له چالاکییه هونه‌ریه‌کانه، هه‌ر بۆیه مۆزه‌خانه‌ی هونه‌ری پردی کریستاڵ له ویلایه‌تی ئه‌رکانساس دامه‌زراندووه.
4-جاکڵین مارچ
سامانه‌که‌ى: ٣٨.٣ ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى: ٨٣ ساڵه سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى: دروستکردنی شیرینی و خواردنی ئاژه‌ڵه ماڵییه‌کانه، ڕه‌گه‌زنامه‌ى ئه‌مریکایه.
مارس و براکه‌ی جۆن مارس هه‌ریه‌که‌یان خاوه‌نی یه‌ک له‌سه‌ر سێی کۆمپانیای فره‌نه‌ته‌وه‌یی شیرینی و خواردنی ئاژه‌ڵه ماڵیه‌کانن مارس ئینکۆن. شیرینی و شوکولاته به ناوبانگه‌کانی وه‌ک سنیکه‌رز، ئێم ئه‌ند ئێم له به ناوبانگترین به‌رهه‌مه‌کانی شوکولاته‌ن. کۆمپانیاکه له لایه‌ن باپیره‌یه‌وه به ناوی فرانک سی مارچ له ساڵی ١٩١١ دامه‌زراوه.
5-میریام ئه‌دێڵسۆن
سامانه‌که‌ى: ٣٥ ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى: ٧٧ ساڵه، سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى: گازینۆیه، ڕه‌گه‌زنامه ئه‌مریکایه.
ئادێلسۆن خاوه‌ن پشکی زۆرینه و سه‌رۆک و به‌ڕێوه‌به‌ری جێبه‌جێکاری کۆمپانیای ساندز لاس ڤێگاسه، که گه‌وره‌ترین ئیمپراتۆریه‌تی گازینۆیه له جیهاندا. ئه‌و پشکی گازینۆی به میرات وه‌رگرتووه، دوای ئه‌وه‌ی هاوسه‌ره‌که‌ی که شێڵدۆن ئه‌دێلسۆن سه‌رۆکی ماوه درێژی پارتی کۆماری بوو، له ساڵی 2021 کۆچی دوایی کرد. به گوێره‌ی زانیارییه‌کانی فۆربێس، ئه‌و که پزیشکه، له ماوه‌ی ژیانیدا نزیکه‌ی ملیارێک دۆلاری خه‌رجکردووه بۆ دابینکردنی بودجه‌ی توێژینه‌وه‌ی پزیشکی و دۆزینه‌وه‌ی ده‌رمان
6-ڕافایلا ئاپۆنتی -دیامانتێ
سامانه‌که‌ى 31.2 ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى: 78 ساڵه سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى: کۆمپانیای که‌شتیوانیه و ڕه‌گه‌زنامه ئیتاڵیایه.
دایمانت ئه‌مساڵ په‌یوه‌ندی به ١٠ ده‌وڵه‌مه‌ندترین ئافره‌تی جیهانه‌وه کرد. فۆربێس کۆمپانیای MSC که یه‌کێکه له گه‌وره‌ترین کۆمپانیاکانی که‌شتیوانی جیهان، که له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ی گویانلویجی، له ساڵی ١٩٧٠ دامه‌زراندووه، وه‌ک شه‌شه‌م ده‌وڵه‌مه‌ندترین ژن له جیهاندا داناوه. ڕافایلا و جیانلویجی بامۆنتی پێشتر پێکه‌وه له لیستی ده‌وڵه‌مه‌ندترینی جیهاندا بوون. له ساڵی ٢٠٢٣ فۆربێس ناوی ئه‌وانی وه‌ک ژن و مێردێکی ملیاردێر ناوبرد.
7-زۆزانه کلاتن
سامانه‌که‌ى: ٢٧.٤ ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى: ٦٠ ساڵه سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى: بی ئێم ده‌بلیو، ده‌رمانسازی ڕه‌گه‌زنامه‌ى ئه‌ڵمانیایه.
زۆزانه کلاتن خاوه‌نی 19%ی پشکه‌کانی کۆمپانیای بی ئێم ده‌بلیوى ئه‌ڵمانییه، به‌رهه‌مهێنه‌ری ئۆتۆمبێله. دایکی سێیه‌م هاوسه‌ری پیشه‌سازی ئه‌فسانه‌یی هێربێرت کوانت بوو، که ئۆتۆمبێلی بی ئێم ده‌بلیوى به بازاڕی جیهانی لوکس ناساند. کلۆتۆن، ئابووریناسه و بڕوانامه‌ی MBA ی هه‌یه، هه‌روه‌ها خاوه‌نی کۆمپانیایه‌کی کیمیایی ئاڵتانایه که له‌لایه‌ن باپیره‌یه‌وه دامه‌زراوه.
8-جینا ڕینهارت
سامانه‌که‌ى: ٢٧ ملیار دۆلاره، ته‌مه‌نى: ٦٩ ساڵه، سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى: کانگا، ڕه‌گه‌زنامه‌ى ئوسترالیایه.
سه‌رۆکی کۆمپانیای کانزا و کشتوکاڵی هانکۆک پرۆسپێکتینگ گروپه. ئه‌و کاره‌ی له باوکییه‌وه به میرات وه‌رگرتووه، لۆنگ هانکۆک (١٩٩٢ کۆچی دوایی کردووه). له مانگی ئازاری ٢٠٢٢ه‌وه سامانه‌که‌ی به ڕێژه‌ی ١١% دابه‌زیوه، ئه‌مه‌ش به شێوه‌یه‌کی به‌رچاو به‌هۆی دابه‌زینی نرخی کانزای ئاسنه‌وه. به‌ڵام هێشتا ده‌وڵه‌مه‌ندترین که‌سه له ئوسترالیا.
9-ماکینزی سکۆت
سامانه‌که‌ى 24.4 ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى: 52 ساڵه سه‌رچاوه‌ی سه‌روه‌ت و سامانه‌که‌ى ئه‌مازۆنه و ڕه‌گه‌زنامه‌ى ئه‌مریکایه.
ئه‌و پشکه‌کانی له‌سه‌دا ٤ی کۆمپانیای ئه‌مازۆن به میرات وه‌رگرتووه و دوای جیابوونه‌وه‌ی له ساڵی ٢٠١٩ له جێف بیزۆس که به خێرایی ڕاده‌ستی ئه‌و بوو. ماکنزی زیاتر له ١٤ ملیار دۆلاری به‌خشیوه‌ته نزیکه‌ی هه‌زار و ٦٠٠ ڕێکخراوی خێرخوازی.
10-ئایرس فۆنتیبیۆنا
سامانه‌که‌ى: ٢٣.١ ملیار دۆلاره ته‌مه‌نى: ٨٠ ساڵه سه‌رچاوه‌ی سامانه‌که‌ى: کانگایه و ڕه‌گه‌زنامه‌ى شیلییه.
فۆنتێبۆنا، ده‌وڵه‌مه‌ندترین ژنه له ئه‌مریکای لاتین، هاوسه‌ری سه‌رمایه‌داری شیلی ئه‌ندرۆنیکۆ لوکسیکه (له ساڵی ٢٠٠٥ کۆچی دوایی کردووه). هاوسه‌ره‌که‌ی خاوه‌نی گه‌وره‌ترین کۆمپانیای گه‌ڕانه به دوای کانگاکانی مس له جیهاندا و کۆمپانیای پاکه‌تکردنی که‌لوپه‌لی به‌کاربه‌ر و به‌رهه‌مهێنانی خواردنه‌وه بووه. ئێستا له‌گه‌ڵ دوو کوڕه‌که‌ی خاوه‌نی کۆمپانیای ئه‌نتۆفۆگاستا و سه‌رۆکایه‌تی کۆمپانیایه‌کی کانزاییه که بنکه‌که‌ی له شیلییه و تایبه‌ته به به‌رهه‌مهێنانی مس و پشکێکی به‌رچاوی له کۆمپانیای کوینێنکۆدا هه‌یه. که کۆمپانیایه‌کی به‌رهه‌مهێنان و بانکی و خواردنه‌وه بازرگانییه گشتیه‌کانه.
زۆرن ئەو ژنانەی بەھێمنی كاردەكەن. ، بەڵام كاریگەریانە توانیویانە جێی بایەخی دەورو بەرەكەیان بن، سروە محمد خاوەنی كافتریاو ڕیستۆڕانتی ڕەشماڵە لە سلێمانی ئەو دەڵێت” ڕێز بنەمای پەروەردەیە بۆیە دەمەوێ ڕێز لەوكەسانە بنێم كە شایستەن” ھەموو مرۆڤێك لەبەردەم ڕوخان و سەركەوتندایە نابێت كە ھەنگاوێكت نا ، ھەنگاوی دووھەم ڕابوەستی، واتە نابێت بترسی و چاوەڕێی كەسبیت تادەستت بگرێ ، بەڵكو لەكاركردندا دەبێت خۆتبیت. بەتایبەتی بۆ ڕۆژگاری ئەمڕۆ كە كۆمەڵگە تێڕوانینی گۆڕاوە بەرامبەر بە ژن.. ژنانیش ھەنگاوی باشیان ناوە لەپێناو باشتركردنی دۆخی دارای خۆیان و خانەوادەكەیان ئەگەر كەمیش بێت ، بۆیە ھەندێ جار واپێویست ئەكات مرۆڤ یاخی بێت ، یاخیبوونێكی وا كە دژی .كۆمەڵ نەبێت لەپێناو پیشەكەی و گەیشتن بە خەونەكەی بێت
ئەو دەڵێت” دایم دڵم خۆشە نەك بۆ مادەو ماڵی دنیا ، بەڵكو لەپێناو پیشەكەم و ئەوكارانەی دەیكەم ” ڕەشماڵ تەنیا كافتریاو ڕیستۆرانت نیە بەڵكو بەردەوام كۆڕو سیمینار و ڕێزلێنانی تیا ئەنجام ئەدرێت،بەتایبەتی بۆ ئەوژنانەی پێشتر ئاوڕیان لێنەدراوەتەوە وشایستەی ئەو ڕێزلێنانەن وەك دایكی شەھید وجێماوانی ئەنفال ونابیستان و نابینایان ،ئەگەرچی ئەوان نابیستن ، نا بین بەڵامم دڵخۆش ئەبن بەو بەسەركردنەوەیە، بۆیە پێیوایە دڵسۆزی و ھاوكاری یەكێك لەسیفەتە جوانەكانی مرۆڤە ،جگە لەكارەكانی دایكایەتی بۆ پێنج منداڵەكەی دەكات وھاوكاریان ئەبێت بۆ ھێنانەدی خەونەكانیان، یەكێك لەمناڵەكانی پڕۆژەیەكی نوێی بەپاڵپشتی دایكی ئەنجامداوە بە ناوی نۆرتسلان كەپڕۆژەی ئەسپ سواری و ماتۆڕ سوارییە لەدەرەوەی شار
سروە محمد یەكەم ژن و دوا ژن نیە كە خاوەنی كارو پیشەی خۆی بێت لەكوردستان
بەتایبەتی ئەودەروازەیە كراوەتەوە لەبەردەم ژنان كەببنە خاوەن سەرمایەكی خۆیان و زاڵبون بە سەر تەنگەژەكانی ژیاندا.
یەكێتی ژنانی كوردستان خولێكی ئەكادمی پێگەیاندنی كادیران لە بواری تەندروستی و رۆشنبیری گشتیدا دەكاتەوە.
بەمەبەستی پێگەیاندنی كادیری پێشكەوتوو لە بواری تەندروستی و رۆشنبیری گشتیدا سكرتاریەتی یەكێتی ژنان خولێكی راهێنان بۆ كادیرانی سەرجەم لقەكان كردەوە، خولەكە لەلایەن چەندین مامۆستا و ڕاهێنەری ڕێكخراوەیی و پسپۆڕی بواری تەندروستی و كۆمەڵایەتی دەوترێتەوە لەوانە ( ئیبراهیم احمەد عەلی الجاف ، رەفیق نصرالدین غفور، دكتۆرە نازەنین عوسمان مامۆستایی زانكۆ ، ئەفین خالد قادر توێژەریی كۆمەڵایەتی ، كنێر عەبدووڵا چالاكوان و رۆشنبیر).
پرۆگرامی ئەم خولە پێكهاتووە لە ( گرنگی دان بەخود ، كاریی خۆبەخشی ، شارەزایی پەیوەندی كردن و پەرەپێدان بە پەیوەندیی ، ڕاهێنەری سەركەوتوو ، گۆڕینی ڕەفتار خەسڵەتەكانی مرۆڤی پێشەنگ، بەڕێوبردبی كات ، گێجەڵیكردن بە ژنان لە بواری كاردا) كە لەلایەن هەریەك لەو پسپۆرانەوە دەوترێتەوە.
ئیبراهیم ئەحمەد پسپۆری خۆپاراستنی تەندروستی و ڕاهێنەری نێودەوڵەتی لە بارەی خولەكەوە دەڵێت” لە هەموو ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی كۆمەڵێ ڕاهێنان دەكەینەوە كۆمەڵێك خەڵك ئامادە دەكەین لە كاری خۆبەخشی و گەیاندنی ڕێنماییە تەندروستی و پەروەرەدەییەكان، خۆشبەختانە ئەمڕۆ یەكێتی ژنان نزیكەی چل كادیری زۆر باشیان بەشداری پێكردووە كە توانای وەرگرتن و دانەوەی ڕێنماییەكانیان زۆر بە باشی هەیە، وەبەتەماین لەم سێ ڕۆژەدا هەشت بۆ نۆ پاوەرپۆینتیان پێشكەش بكەین كە بتوانن لە بواری ئیشكردن سودی لێببینن، كە ئەمەش زیاتر هەم شارەزایی خۆیان و پاراستن و شارەزای خەڵكیش زیاد دەكات لە بوارە جۆراوجۆرەكاندا”.
ئیبراهیم ئەحمەد رای وایە “ڕاهێنان بەشێكی گرنگە لە ژیانی ئینساندا هەموو كارێك ئەگەر ڕاهێنانی لەسەر نەكرێت ناتوانی سەركەوتوو بیت” هەرلەم بارەیەوە زیاتر دواو وتیشی” ڕاهێنان رەفتار و بیركردنەوەی كادیر دەگۆڕێت بەرامبەر بە كۆمەڵگە. چونكە زۆر جار كەسێك زۆر شارەزایە، بەڵام ڕاهێنانی نەكردووە ناتوانێ خەڵك بە باشی فێر بكات، بۆیە ئەم ڕاهێنانە زۆر گرنگە بۆ ژنان لە كۆمەڵگەدا چونكە ئەركیان گرانترە لەبەر ئەوەی هەم ئەركی پەروەدەییان هەیە و هەم زۆە جار دایكە و منداڵیش پەروەردە دەكات یان لە بوارێكدا كاردەكات، ئەگەر ئێمە ئامادەی نەكەین وەكوو ڕاهێنەرێك ناتوانێ هەموو ئەم بابەتانە بە باشی بگەیەنێ بە دەورەبەری “.
لەلایەكیترەوە یەكێك لە فێرخوازەكان باس لەوە دەكات كە” ئەم خولە فێركارییە سودی زۆرە و هەنگاوێكی زۆر باشە بۆ ئەوكەسانەی كە دەبنە كادیر تا بتوانن ئەزمونێكی باش وەبگرن بۆ ئەوەی زیاتر هانی ژنانی دیكە بدەن بۆ كاری ڕیكخراوەیی ، وە مامۆستاكانیش كەسانی لێهاتوون زۆر جوان بابەتەكانمان بۆ ڕوون دەكەنەوە پێمان خۆشە ئەم جۆرە خولانە زیاتر هەبن خۆشبەختانە كە یەكێتی ژنانی كورستان ئەم خولەی بۆ كادیران كردۆتەوە”.
خولەكە لە هۆڵی كتێبخانەی تەوار لە تەلاری بەرێوەدەچێت و ماوەی سێ رۆژ دەخایەنێت.
زمانی كوردی لە ئێستادا لە بەردەمی هەرەشەی لاواز بووندایە بەهۆی وڵاتانی داگیركەر و نەتەوە سەردەستەكان و كاریگەرییەكانی جیهانگیری و زمانە جیهانیەكان و نەبوونی شێوە ئاخاوتن و نوسینی یەكگرتوو لە زمانی كوردیدا بۆ گفتوگۆكرد لەم بارەیەوە لە دیدارێكی تایبەتدا لەگەڵ مامۆستا و نوسەر (سروە نوری ئەزیز) باسی لە گرفت كێشەكانی زمانی كوردی كرد.
ترێ مەحمود: ئایا گرفتەكانی بەردەم زمانی دایك چیە؟
سروە نوری”بەهۆكاری دابەشكردنی كوردستان بەسەر چوار بەشدا، زمانی كوردی هەرەشەی زمانە سەردەستەكانی لەسەرە زمانی كوردی بە دوو ئەلف و بێی جیاواز دەنوسرێ، لە باكوور و رۆژهەڵات تا ئەمرۆش، خوێندن بە زمانی كوردی قەدەغەیە. ئەمەش وادەكا زمانی كوردی لەم بەشانەدا گەشە ناكات و پێش نەكەوێ. هەروەها نەبوونی زمانێكی یەكگرتوو. لە مەش مەترسیدارتر نەبوونی ستراتیژییەك و خواستێكی هاوبەش بۆ زمانێكی ستاندارد.
گرفتكی دیكەی گەورە، خۆبە كەمزانین لە بەردەم زۆرینەی ئەو دەوڵەتانەی كە كوردستانی بەسەردا دابەش كراوە. ئەمەش وادەكا بە نزم سەیری زمانی دایك (زمانی كوردی) بكرێ. هەروەها نەبوونی هەستی نیشتمان پەروەرێتی وایكردوە كە خۆشەویستی و هوشیاری بۆ زمان و پیرۆزییەكانی نیشتمان نەماوە.
گرفتێكی دیكەی بەردەم زمانی كوردی لەم هەرێمە بچووكەدا بەكارهێنانی دوو زاراوەی جیاوازە. بەداخەوە تا ئێستا رێكنەكەوتووین لەسەر یەك شێوەزار وەك زمانی ستاندارد، بەڵكو خوێندن بە دوو زاراوەی جیاوازە، لە دامودەزگاكانی هەرێمیشدا دوو زارەوەی جیاوازبەكاردەهێنرێ.
گرفتێكیتر لە زۆر قوتابخانەی ناحكومی دەستپێكی خوێندن بە زمانێكی دیكەیە، تەنانەت لە هەندێ باخچەشدا. جگە لە نەبوونی هوشیاریی لە بەها و گرنگی زمانی كوردی لە نێو خێزان و قوتابخانە و كۆمەڵدا، هاوكاتیش هیچ یاسایەك نیە رێگری لەم دیاردە مەترسیدارە بكات، كە لە سەر زمانە، پاشان دنیای تەكنیك و ئینتەرنێت و باڵادەستی زمانی ئینگلیزی، پێویستی بە توانایی لەم زمانەدا كردۆتە راستی، هاوكات نابێ هەرگیز باجەكەی زمانی دایك بیدا.
مەترسییەكی كە لەسەر زمانی كوردی هەبوونی ژمارەیەكی زۆری عەرەبە لە كوردستاندا، ئەم دیاردەش بە بەردەوامی لە زیادبووندایە. مەترسیەكە لەوەدایە كە هیچ داواكارییەك نیە لەسەر خەڵك و قوتابخانەی عەرەبی بۆ فێربوونی زمانی كوردی، بەپێی دەستووری ئێراق زمانی كوردییش زمانی فەرمییە، بەڵام تا ئێستا هیچ كارێك نەكراوە بۆ ئەوەی زمانی كوردی لەم دەوڵەتەدا زمانی فەرمیبێت. بۆ نموونە زمانی كوردی بۆ ناخوێنرێ لە ناوچە عەرەبنشینەكانی ئێراقدا، لە كاتێكا كە زمانی عەرەبی دەبێ هەموو مناڵێكی كورد لە هەرێمدا بیخوێنێ. یان بۆچی پەرلەمانتارە كوردەكان، لە پەرلەمانی ئێراق بە زمانی كوردی وتووێژ ناكەن.
ترێ محمود” پێویستیەكان بۆ پاراستنی زمان چیە و تاچەند ئەركی ناوەندە مەعریفی وكەسانی پسپۆڕی زمانەوانیە؟
سروە نوری” ئەركی پاراستنی زمانی دایك لە ئەستۆی هەموو تاكێكی كۆمەڵە. بۆ هوشیاری بەرانبەر ئەم بەرپرسیارێتیە دەبێ حكومەت سیاسەتێكی روون و ئاشكرای هەبێ بۆ پاراستن و گەشەكردن و بە زیندووهێشتنەوەی زمانی كوردی، پەروەردە و وەزارەتی خوێندنی باڵا زۆر بە هوشیارانە بەرنامە و پلانی خۆیان هەبێ بۆ پاراستن و پێشكەوتنی زمانی كوردی، خوێندن دەبێ بە زمانی دایك بێ. هەموو ئەو قوتابخانانەی كە بە زمانێكی دیكەیە دەبێت قۆناغەكانی سەرەتای بنەرەتی بەزمانی كوردی بێ و لە پۆلەكانی دواتردا وانەی زمانی كوردی وانەیەكی سەرەكیبێت.
بەكارهێنانی زمانی كوردی لە هەموو دامودەزگاكانی حكومیدا. بۆ نموونە یاسا هەیە كە دەبێ لە هەموو دادگاكاندا زمانی كوردی بەكاربێ، بەداخەوە تا ئێستا لە زۆر لە دادگاكاندا رێز لەم یاسایە ناگیرێ، لە كاتێكا كە دادگاكان دەبێ نموونەی بەرزبن بۆ رێزگرتن لە یاساكان.
هەروەها هەبوونی ناوەندێكی ئەكادیمی نیشتمانی، كە ئەركی سەرەكی هەوڵدان بێت بۆ هەبوونی زمانێكی ستاندارد و بۆ پاراستن و بە زیندووهێشتنەوەی زمانی كوردی، ئەم ناوەندە نیشتمانییە دەتوانێ كەسانی پسپۆر و شارەزا لە زمانی كوردی و نوسەر و یاساناس لە ژێر چەتری خۆیدا كۆبكاتەوە و ببێتە مەڵبەندێك بۆ وەڵامدانەوەی پرسیار و گومانەكان لەسەر رێنوس و رێزمان و هەموو ئەو پرسانەی دیكە كە پەیوەندی بە زمانەوە هەیە.
هەروەها هەبوونی دەزگایەكی حكومی، لە بواری تەكنیكی سەردەم و بواری ئای تی، كە هەموو تواناكان لە ژێر چەتری خۆیدا كۆبكاتەوە. ئەم هەوڵدانە هەنگاوێكی دیكەی گرنگە بۆ پێشكەوتن و گەشەكردنی زمانی كوردی لەم بوارەدا.
ترێ مەحمود” ئایا ژنان چ ڕۆڵكیان بینیوە لە پاراستنی زمانی دایك؟
سروە نوری” یەكەم پەیوەندی مناڵ لەگەڵ زمانی دایكدا. دایكە. لە دایكبوونی منداڵەوە رۆڵی گەورەی هەیە بۆ گەشەكردنی زمانی منداڵەكەی. لە كۆندا زیاتر دایك و نەنك و ئەو ژنانەی دیكە كە لە دەوری مناڵبوون و بە گێرانەوەی داستان و سەرگوزەشتە و چیرۆك زمانی قسەكردنییان هەمیشە بە زیندووی هێشتۆتەوە و كاریگەرییان لەسەر گەشەكردنی زمان و فراوانی هزری مناڵ هەبووە. هەمیشە منداڵ بە پرسیارەكانی لەسەر داستان و سەرگوزەشتەكان خەیاڵ و هزری زیاتر فراوان بووە. بەهۆكاری پرسیار و قسەكردن لەسەر داستان و چیرۆكەكان خەزێنەی وشەش لە لایان دەوڵەمەند بووە.
بە توانایی دایكان لە زمانی زگماكدا مەرجێكی سەرەكییە بۆ پاراستن و بەزیندوویی هێشتنەوەی زمانی دایك. كە ژن خوێندەوار بوو، كۆمەڵگەش خوێندەوار دەبێ… دایكە كە كچ و كور پەروەردە دەكا. هاوكاتیش، لە ئەمرۆدا كۆمەڵێ قەڵەمی بە توانا هەن لە كوردستان كە دەنوسن و لە خەمی زمان و ئەدەبی كوردیدان. بەراستی دایكی خوێندەوار كۆمەڵگەیەك لە نەزانین رزگاردەكا”.
ترێ محمود” كەم و كوڕێكانی دەوڵەت چیە لە پاراستنی ئەم زمانە؟
سروە نوری” گەر دەوڵەت خۆی لە خەمی گەلی خۆیدابێت، خەڵكیش لە خەمی نیشتمانەكەیدا دەبێ. نەبوونی هەستی نیشتمانپەروەری و خۆشەویستی بۆ زمان و پیرۆزییەكانی نیشتمان كارەسات بە دوای خۆیدا دێنێ. لە بری هەوڵدان بۆ زمانێكی ستاندارد، بەداخەوە خوێندن بە دوو زاراوەی جیاوازە. ئەوەندەی من ئاگاداربم هیچ پلانێك نیە بۆ پاراستنی زمانی كوردی لەم هەموو هەرەشەییەی كە لە سەرێتی. بە هۆكاری هەبوونی عەرەبێكی زۆر لە كوردستاندا و كاریگەری زمانی ئینگلیزی لە دنیای سۆشیال میدیادا، دەبێ حكومەتی كوردستان پلانی پاراستن و پارێزگاری زمانی كوردی هەبێ. سوید وڵاتێكی سەربەخۆیە و هەرەشەی لەسەرنیە، هاوكات لە ساڵی ٢٠٠٩ وە (یاسای زمان)ی هەیە بۆ پاراستن و پێگەی زمانی سویدی لەو وڵاتدا. بۆیە دەبێ یاسا هەبێ بۆ پەرلەمانتارانی كورد لە ئێراق بە زمانی كوردی قسە بكەن، خوێندنی زمانی كوردی لە قوتابخانە عەرەبیەكانی كوردستان، بەكارهێنانی زمانی كوردی لە سەر تابلۆ و نوسینەكانی سەر شەقام و دووكان و بازارەكان.
پاراستن و پێگەی زمانی كوردی، پارێزگاریكردنی زمانی دایك لە بیرچوونەوە و هەوڵدان بۆ پێشكەوتن و گەشەكردنی یەكێكە لە گرنگترین هۆكاری مانەوەی نەتەوەیەك. مرۆڤ بەهۆی زمانی زگماكی خۆیەوە پێناسەی نەتەوەیی خۆی بەدەستدەهێنێ. لە ڕێگای زمانەوە بە مێژوو و كولتووری نەتەوەیی خۆی ئاشنادەبێ. زمانی دایك بناغەیەكە بۆ پێشكەوتنی كەسایەتی و بیری تاكەكەس، كلیلێكە بۆ كردنەوەی دەروازەی كلتوری باو باپیران و ئەدەب و مێژووی نەتەوە. بەتوانایی لە زمانی دایكدا هۆكارە بۆ بەهێزی ناسنامەی نەتەوەیی و ئارامی و دڵنیایی ناخ و بڕوا بەخۆبوون. بۆیە هەوڵدان بۆ پاراستن و گەشەكردن و پێشكەوتنی زمانی كوردی ئەركێكی گەورەی نیشتمانیشە”.
خاتوو (سروە نوری ئەزیز)
لە ساڵی 1958 لە سلێمانی لەدایكبووە، لە ساڵی ١٩٨٢ لە وڵاتی سوید دەژی، پەیمانگەی تەكنیكی سلێمانی بەشی كارگێڕی و ئابوری خوێندووە، لە زانكۆی ستۆكهۆڵم بەشی بیركاری و زمانی دایكی خوێندووە، هەروەها لە زانكۆی ئۆرێبرۆ زانستە سیاسیەكان خوێندووە، لە ئێستادا مامۆستای بیركاری و ئاكۆنۆمییە لە ئامادەیی تولینێ لە شاری ستۆكهۆڵم، خاوەنی ١٢كتێبی چاپكراوە، هەندێك لەوانە بۆ خوێندن و فێربونی زمانی كوردییە لە سوید، خاوەنی چەندین وتاری پەروەردەیی و سیاسییە لە ڕۆژنامەكانی كوردستاندا.
]]>بۆ جاری دووەمە مامۆستا (سروە هاشم محەمەد)دەبێتە خاوەنی بروانامەی داهێنان (برا‌ءة الأختراع) لە بواری زانستیدا لە لایەن وەزارەتی پلان دانان و دەزگای پێوانەكاری و دەزگای كواڵیتی كۆنترۆڵی حكومەتی عێراقەوە.
مامۆستا سروە هاشم محەمەد لە بەشی كیمیای كۆلێجی پەروەردەی زانكۆی گەرمیان بۆ دووم جارە بووە خاوەنی بڕوانامەی داهێنان (برا‌ءة الأختراع) ئەمەش دوای ئەوە دێت كە توێژەر لە ئەنجامی توێژینەوەیەكی لەگەڵ گروپێك لە مامۆستایانی زانكۆی المستنصریە بە ناونیشانی (داهێنانی ڕێگایەكی نوێ بۆ دیاریكردنی سۆربیتۆڵ بە بەكارهێنانی ئەلكترۆدێكی بایۆلۆجی و روژاو كە لە خاڵە كوانتەمییەكانی سولفایدی مس دروستكراوە) بروانامەكەی بەدەستهێناوە.( “Nanoarchitectonics with NADPH Catalyst and Quantum Dots Copper Sulfide on Titanium Dioxide Nano-sheets Electrode for Electrochemical Biosensing of Sorbitol Detection”.)
سەبارەت بە كارگەری توێژینەوەكە بۆ پێشخستنی بواری زانستی لە زانكۆكانی كوردستان مامۆستا سروە هاشم محەمەد بۆ سایتی تەوار ووتی” بەڵێ كاریگەری هەیە چونكە یەكەم ئیشە كە كردوومانە ئیشی گروپێكە و ڕێگەیەكی تازەیە ناوی ڕێگاكە (فۆتۆسیاڵش) لەم كاتەدا هەموو زانكۆكانی هەرێم و عێراق و وڵاتانی دەرەوەش بە تەكنیكی (نانۆ پارتیكەڵ) بەكاری دەهێنین بۆ چارەسەركردن و دروستكردنی دەرمان ئەم ڕێگەیە تێچونەكەی زۆركەمە لە چاو ڕێگاكانیتر”.
مامۆستا سروە روونكردنەوەی زیاتری دا لەسەر رێگەی زانستی پرۆژەكە و ووتی” ڕێگای دووەمی ئەم ئیشەی كە كردوومانە دوو سوودی هەیە یەكەم: (نانۆ پارتێكەڵ)ە كە شێوازێكی ئاسان و تێچوویەكی زۆر كەمە. دووەم: بایوسەنسەرێكمان دروستكردووە ئەمەش بۆ دیتێكشنی سۆرپیتۆڵیشە ئەم ڕێگەیەش تێچووی كەمە و زۆر خێرایە و گرنگترین پارتە ئێمە تەركیزمان كردووە لە سەری و بەشێوازی بازاڕی ئیشی لەسەر ئەكەین ئەبێ پەیوەندیە زانسیەكە لەگەڵ بازاڕدا بگونجێ.
وەكوو ئاشكرایە بەگشتی باری دارایی چی بەسەرهاتووە بۆیە ئێمە كۆمەڵێك مامۆستاین لە زانكۆی گەرمیان بەم ڕێگایەی دۆزیومانەتەوە ئەنجامی بۆ زانینی سۆرپیتۆڵە بۆ ئەو كەسانەی نەخۆشی شەكرەیان هەیە بەگشتی بەكت ئەكرێتەوە بەڕێگای ئەلایزە و ڕێگای درێژە ئەگەر بێینە سەر ڕێگای كتك ئێمە بەراورد مانكردووە بە ئیشەكەی خۆمان لەگەڵ كتكی ئەمریكی وكتكی سینی تێچوونەكەی كتكی ئەمریكی بۆ سامپڵی 8,8 دۆلار بەڵام كتكی سینی 4,4 دۆلار ئەو ڕێگایەیی ئێمەش تێچونەكەی تەنها 3 دۆلارە”.
هەروەها مامۆستا سروە وتیشی” كەواتە ئەم رێگەی ئێمە لە هەموو ڕێگاكانیتر كەمترە گرنگیشە بۆ ئەو كۆمپانیایانەی بابەتی تەندروستی دروست ئەكەن ئەمە باشترینە چونكە لە هەمووی تێچوونەكانیتر كەمترە”. هەروها بەگرنگییەوە باسی لە وەكرد كە ئەم ئیشە كاریگەری هەیە لەسەر زانكۆكان و وەكوو ئەبینن ئەم دووساڵی كۆتاییە زانكۆی گەرمیان لە ڕووی توێژینەوەی زانستیەوە بەرەوپێشچووە لەسەر ئاستی زانكۆكانی عێراق و كوردستانیش ئەمەش سوودی زۆری بۆ ئەو خوێندكارانە هەیە كە زانكۆ تەواو دەكەن”.
مامۆستا سروە ووتی” لێرەوە زۆر سوپاسی سەرۆكایەتی زانكۆی گەرمیان ئەكەم كە زۆر هاوكارمان بوون لە دابینكردنی ئامێر و مادەكان هەروەها هاوكاریش بوون لە ڕووی مادییەوە”.
لەلایەكیترەوە دكتۆر فەرهاد قادر سەرۆكی زانكۆی گەرمیان ووتی” توێژینەوەكە كارئەكاتە سەر ڕانكی زانكۆ چونكە (برا‌وە الٲختراع)یەكێكە لەو پێوەرانەی كە خاڵبەندی تایبەتی بۆ كراوە لە ڕیزبەندیدا “.
سێ مانگ بەسەر نەبوونی موچە تێدەپەرێت، هەژاری بەجۆرێكی ترسناك سەری هەڵداوە و لە نێو هەندێك خێزاندا گەیشتۆتە خاڵی سفر. ئەوەی لەم دۆخە زەرەرمەندە بەگشتی هاوڵاتیانە و بەشێكیشی بەر ژنان دەكەوێت، نەبونی بودجە و قەیرانەكان كاریگەری لەسەر بارودۆخی بەشێك لە ژنانی موچەخۆر دروستكردووە بەجۆرێك كە ڕەنگدانەوەی هەبێت لەسەر ژیانیان لە هەندێك باردا بەرە و دۆخێكی مەترسیداریان بەرێت.
سێ مانگ بەسەر پەسەندكردنی بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ دا تێپەڕیوە، حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان نەیانتوانیوە، كار بۆ ژنان بكەن و بە شێوەیەكی گشتی ژنان پەراوێز خراون بە ڕێژەی تەنها لە %٣ بۆ سێ ساڵی داهاتوو بۆ ژنان دابنرێت. ئەگەر باس لە بودجە بكەین و لە بابەتی پارە و لایەنی ئابوری وردبینەوە دەوترێت بودجە پەیوەست نیە بە ژنانەوە. بەڵام ئەگەر بێت و وردەكاری بكەین، ئەوا دەبینین لەسەر جەم كایەكان ژنان پەراویز خراون ئەم قەیرانەش كاریگەرییەكی تەواوی لەسەر بەشێكی زۆر لە ژنان هەیە.
مامۆستایانی وانەبێژین بەشێكیان ژنانن، ئاوارە سەرباز كە مامۆستای وانەبێژە ماوەی پێنج ساڵە لە خوێندنگایەكی ناوەندی وانە دەڵێتەوە. بەڵام باس لەوە دەكات” ئەو موچەیەی كە پێیان دەدرێت بەشی ژیانیان ناكات و لەئاست ماندوبوونەكانی ئەواندا نیە”.
لەلایەكیترەوە ئاشتی عەبدووڵا پارێزەرە باسی لەوە كرد” كە نەبوونی موچە و شایستە داراییەكان كاریگەری لەسەر ژیانی ژنان هەیە و ئەو ژنانەی كە كێشە كۆمەڵایەتیەكانیان هەیە ناتوانن وەك پێویست شایستەكانیان وەربگرن (وەك نەفەقە و ئەو هەقەی ژن بەسەر پیاوەوە هەیەتی وەك منداڵ و بودجەی مانگانە كە پێویستە لە سەدا بیست و پێنج بدرێت بە ژنان لەكاتی جیابونەوە و توندووتیژی خێزانیدا). ئەو پارێزەرە ووتی” بەڵام نەبونی موچە وایكردووە، هەقی ژنان نەدرێت و لەو مافەش بێبەشبن”.
ئیراد منوچەر سان احمد ڕۆژنامەنوس لە سەرەتای دەنگۆی پەسەندكردنی بودجەوە كەوتەلێكۆڵینەوە لە سەر ژن و بودجە. ئیراد باس لەوە دەكات لە مانگی حوزەیراندا ( ١٥٣) ملیار دۆلار خەملێنراوە بۆ سێ ساڵی ئایندە ئەم بودجەیە تاچەند توانیویەتی بە یەكسانی ڕەگەزی فەراهەم بكریت.؟
ئیراد دەڵێت” ئەوەی تێبینی دەكرێت لە عێراقدا بە هەرێمی كوردستانیشەوە كەرتی ئابوری كەرتێكی لاوازە و تاوەكوو ئێستا تەنها لە سەدا %١٢ ژنان لە هێزی كاردان و ئەم ڕێژە كەمە لە هیزی كاردا زۆر مەترسی لەسەرە كە بە ئاسانی توشی توندووتیژی ببن و پێویستە لەسەر بودجەی عێراق رەچاوی یەكسانی بكرێت بەمەبەستی فەراهەمكردنی ئابووری سەربەخۆ. چونكە مەسەلەی باج و خەرجیەكان كاریگەری زۆری لەسەر ئابوری وڵات هەیە و لەم نێوەندەشدا پێویستە رەچاوی بارودۆخی ژنان بەگشتی بكریت”.
ئیراد مەنوچەر بە پێی لێكۆڵینەوەكانی كە لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ دەستیپێكردووە باس لەوە دەكات كە” زۆرترین بودجەی عێراق بۆ كەرتی سەربازی دەروات لە كاتێكدا لە حاڵەتی مەترسی جەنگدانیە ئەمە وایكردووە عێراق پاشەكشەی كردووە لە ستراتیژی نەهیشتنی هەژاری كە كاریگەری لەسەر هەژاری و ستراتیژی بەگژاچوونەوەی توندووتیژی و بریاری ١٣٢٣ ی نەتەوە یەكگرتوەكان نەبوونی بودجە لەم ستراتیجانە ئەبێتە هۆی ئەوەی كە ژنان رۆلیان نەبێت و پاشەكشە بكەن لەو دەستكەوتانەی بە دەستیانهێناوە ئەو دەسكەوتانەشی لە داهاتوودا كاری لەسەردەكەن”.
ئیراد مەنوچەر بە شیوەیەكی ورد بودجەی عیراق شیكردۆتەوە و ئەو ووتی” وەكو ئەو ڕێژەیەی بۆ كۆمەڵایەتی دابین كراوە لە %٣ یە كە ریژەیەكی زۆر كەمە و بۆ چاودێری كۆمەڵایەتی بۆ پێداویستی خیزان و پێداویستی منداڵ. چونكە ژنانمان هەیە بێ هاوژینن ژنمان هەیە هەژارن و ژنانێك هەن رەچاوی بارودۆخیان ناكرێ لەگەڵ ئەوەی لە زۆربەی وڵاتان %٢٣ بۆ ژنان دادەنرێت. بەڵام لە بودجەی عیراقدا ریژە دیاری نەكراوە. رێژەی بەدەست گەشتنی ژنان بە خویندن حاڵەتێكیترە و لە١٠% كچ مەترسی هەیە نەتوانێ لە سەرەتاییەوە بچێتە ئامادەیی و ئەمەش ئەوە دەكات كە ریژەی نەخوێندەواری زیاتر دەبێت و نەبوونی بودجە وادەكات كە لە هەرچوار ژن یەكێكیان مەترسی ئەوەی لەسەرە كە بچێتە ناو پرۆسەی هاوسەرگیری پێشوەختە”. ]]>
-ئەو گۆرانییەی فەیروزی بەرەو ئەستێرە بوون برد و لەشەو رۆژێكدا كردییە خانمە ئەستێرەی درەوشاوەی عەرەب، گۆرانی (عتاب) بوو ساڵی 1952.
-شانۆگەریی (أیام الحصاد) كە لە ساڵی 1957 دا و لەفێستیڤاڵی (بەعلبەك)دا نمایشكرا، یەكەم روو بەرووبونەوەی فەیروز بوو لەگەڵ خەڵك و هەوادارەكانی.
-یەكەم كرێی كارە هونەرییەكانی كە وەریگرت (50) لیرەی لوبنانی بوو.
-مەنسور رەحبانی شاعیر و موزیكزانی بەناوبانگی لوبنان كە برای هاوسەری فەیروزیشە، لەسەرەتادا دەنگی فەیروزی بەدڵ نەبوو، دواتر زانی هەڵەی كردووە و دانیشی بەو هەڵەیەیدا نا.
-فەیروز و عاسی رەحبانی هاوسەری بانگهێشتێكی كۆشكی كۆماری لوبنانیان رەتكردەوە كە شەوە ئاهەنگێك بوو بۆ شاری ئێران ساز كرا بوو كاتێك شای ئێران سەردانی لوبنانی كردبوو.
-ساڵی 1961 كاتێك كۆنسێرتێك لە وڵاتی بەرازیل دەكات و لەكاتی وتنی گۆرانی “شتی یا دنیی” دا، باران دەبارێت كە چەند ساڵێك بووە لەو وڵاتەدا باران نەباریوە و وشكە ساڵی بووە.
-ساڵی 1962 فرۆشی ئەلبومی گۆرانییەكانی (10000000) دە ملیۆن دانەی تێپەڕاند، ئەو ژمارەیەش تەنها خانمە گۆرانیبێژی میسری (ئوم كەلسوم) تێیپەڕاندووە.
-ساڵی 1969 لەبەرئەوەی رەتیكردەوە لەئاهەنگێكدا كە لەسەر شەرەفی سەرۆكی جەزائیری ئەو كاتە (هەواری بو مدین) ساز كرا بوو، گۆرانی بڵێ، حكومەتی لوبنانی بە بڕیارێكی رەسمی، بڵاوكردنەوەی گۆرانییەكانی فەیروزی لەناو وڵاتدا قەدەغە كرد، ئەم قەدەغە كردنەش نزیكەی شەش مانگی خایاند، دواتر حكومەت لە بڕیارەكەی پەشیمان بۆوە.
-ساڵی 1975 بۆ جاری دووەم رەتی كردەوە گۆرانی لەبەردەم شای ئێراندا بڵێ.
-ساڵی 1976 لە ئاهەنگێكدا لە قاهیرەی پایتەختی میسر، گەورەترین ژمارەی خەڵكی ئامادەبووی تۆمار كرد كە لەسەردەمی ئوم كەلسومدا ئەو ژمارەیە تۆمار كرابوو، بەجۆرێك (4500) كەس لەناو هۆڵ و زیاتر لە(15000) پانزە هەزار كەس لەدەرەوەی هۆڵ ئامادەبوون، ئەوەش ئامادەكارانی ئاهەنگەكەی ناچار كرد پەنا بۆ پۆلیس و هێزە ئەمنییەكان بەرن بۆ رێكخستنی كە پێشتر ئەم جۆرە رێكارانە لەهیچ هۆڵێكی میسردا نەكرا بوو.
-لە نێوان ساڵانی (1971 و 1979) دا فرۆشی ئەلبوم و كاسێتەكانی فەیروز گەیشتە 20 ملیۆن دانە، ئەمەش بە گەورەترین فرۆش لەمێژووی هونەری عەرەبی دادەنرێت لەو سەردەمەدا.
-ساڵی 1981 لە ئەمریكا، ژمارەی فرۆشی بیتاقەی كۆنسێرتەكانی فەیروز یەك ملیۆن و 200 هەزار بیتاقەی تێپەڕاند.
-ساڵی 1986 كۆنسێرتێك لەسوریا ساز ئەكات، كە بە زەبەلاحترین كۆنسێرت لەمێژووی فەیروز و سوریا ئەژمار ئەكرێت، چەند رۆژێك بەر لەدەستپێكردنی كۆنسێرتەكە 30 هەزار خەیمە لەدەرەوەی هۆڵەكە هەڵدەدرێت بۆ مانەوەی ئەو خەڵكەی هاتووە، 13 هەزار كەس پێش خۆرهەڵاتن لەناو هۆڵەكەدا ئامادە دەبن، هەموو ئەو رێگایانەی دەچنەوە سەر ئەو هۆڵەی كۆنسێرتەكەی تیا ئەكرێت دادەخرێت، دوای تەواو بوونی كۆنسێرتەكە، وەك دەربڕینی خۆشەویستی، خەڵكەكە ئۆتۆمبیلەكەی فەیروز دەخەنە سەر شانیان، هەر بەو بۆنەیەوە سەرۆكی ئەو كاتەی سوریا حافز ئەسەد سەرپێچی دابونەریت و پرۆتۆكۆڵەكان ئەكات و لەبەردەم فەیروزدا ئەچەمێتەوە (كرنوش) دەبات، بۆ رۆژی دواتر مانشێتی رۆژنامەكان ئەمە دەبێت : (كرنوشی بۆ مەزنی مەزنەكان، فەیروز برد)، ئەم رووداوەش دوا دەركەوتنی فەیروز بوو لە سوریا.
-ساڵی 1994 لە گۆڕەپانی شەهیدان لە بەیروت، گەورەترین كۆنسێرتی كرد كە ژمارەی ئامادەبووان لەنێوان (50 بۆ 70) هەزار كەس بوو.
-لە ساڵی 2006 دا، فەیروز (750) هەزار دۆلاری بەخشییە لێقەوماوان و قوربانیانی لوبنان كە ئیسرائیل هێرشی كردبوویە سەریان.
-دوای سازدانی ئاهەنگێك لەدار ئەلبەیزای مەغریب، شا حەسەن شای وڵاتی مەغریب چووە لای فەیروز بۆ ئەوەی سوپاسی بكات و دەستخۆشی لێبكات، فەیروزیش بەسادەیی خۆی دەستی كرد بەجانتاكەی شانیدا و پارچەیەك نەستەلەی پێشكەشی شا حەسەن كرد و ئەویش خواردی.
فەیروز
ناوی تەواوی (نوهاد وەدیع حەداد) و نازناوی هونەری (فەیروز)ە، لە 21ی نۆفەمبەری ساڵی 1935 لە بەیروتی پایتەختی لوبنان لەدایك و باوكێكی مەسیحی لەدایك بووە.
بەیەكێك لەدێرین ترین هونەرمەندانی جیهان و جیلی ئاڵتونی شانۆ و مۆسیقای لوبنان و بەناوبانگترین دەنگەكانی عەرەب ناوزەند دەكرێت كە كارە هونەرییەكانی بەهایەكی گەورە و فراوانی لەنیشتمانی عەرەبی و خۆرئاوادا هەیە و لە لوبنان بە عەمودی حەوتەمی بەعلبەك ناسراوە.
ساڵی 1955 لەگەڵ عاسی رەحبانی موزیكزان و شاعیر و ئاوازدانەر، ژیانی هاوسەری پێكهێناوە و دایكی چوار مناڵە بەناوەكانی (زیاد، لیال، ریما، هالی) كە یەكێك لەمناڵەكانی بەناوی (هالی) خاوەن پێداویستی تایبەتە.
خاوەنی دەیان خەڵاتی ناوخۆیی و عەرەبی و نێودەوڵەتییە. ]]>
خواردنگەیەك لە پاركی شاری یاری هەڵەبجە لەلایەن شەیما و چرۆ وە ماوەی سێ مانگە كراوەتەوە بە ڕووی میواناندا، ئەو دوو ژنە خۆشحاڵن كە پاش ٧ مانگ كاركردن لە ماڵەوە، ئێستا لە خواردنگەكەیاندا كار دەكەن.
شەیما و چرۆ سەرقاڵی ئامادەكردنی خواردنن بۆ میوانانی خواردنگەكەیان، بە عەشق و خۆشەویستیەوە لە كارەكەیان دەڕوانن و هیواخوازن ئەو ژنانەی لە ماڵەوە كاردەكەن برە و بە كار و پیشەكەیان بدەن و بێنە دەرەوە بۆ كاركردن. شەیما سدیق، دانیشتووی شاری هەڵەبجەیە و ماوەی ٧ مانگە بە ئۆنلاین لە بواری خواردندا كار دەكات، وەك خۆی ئاماژەی پێدەدات، لەبەر ئەوەی كڕیارێكی باشی هەبووە، بڕیاریداوە بێتە دەرەوە و لەگەڵ هاوڕێكەیدا كار بكات.
پاركی شاری یاری هەڵەبجە شوێنی كۆبوونەوەی خێزانەكان و چەندین یاری منداڵانیشی تیادایە، بۆیە بەردەوام هاوڵاتیان ڕووی لێدەكەن و بۆ بۆنە و ئاهەنگەكانیان، شەیماش خواردنگەیەك لە پاركەكەدا دەكاتەوە، تا ببێتە شوێنێكی ئارام بۆ كۆبوونەوەی خێزانەكان و بەسەربردنی كاتەكانیان.
چیا مستەفا، هاوڕێی شەیمایە و پێكەوە بڕیاریانداوە سەرجەم كارەكانی ماڵەوەیان بهێننە دەرەوە، شەیما دەڵێت”وتمان ئەوەی بە ئۆنلاین بیفرۆشین لە خواردنگەكە بێت باشترە” سەبارەت بە پێشوازی هاوڵاتیانیش لە كارەكەیان، چیا مستەفا بە دڵخۆشیەوە دەڵێت” پێشوازی هاوڵاتیان زۆر باشە”.
شەیما صدیق دلخۆشە بە كارەكەی و باس لەوە دەكات، پێی خۆشە ژنان خاوەن ئابوری خۆیانبن و دەڵێت” زۆر حەز دەكەم ژنان كاتە بەتاڵەكان بە پیشەكانیان پڕ بكەنەوە و خاوەن گیرفانی خۆیانبن، هیوادارم ژنان لە ماڵەوە بێنە دەرەوە و كار بكەن، چونكە كاركردن عەیبە نییە، بۆ كارەكەی خۆشم لە پلانم دایە فراوانتری بكەم و ژنان بخەمە سەركار”. ]]>
“دەلال كێیە؟”
كچە خوێندكاری كورد (دەلال حەسەنی) تەمەن 19 ساڵ لە باوكێكی عەرەب و دایكێكی كوردی هەڵەبجەیی لە شاری شیكاگۆی ئەمەریكا لەدایكبووە، لە ئێستادا خوێندكاری قۆناغی دووەمی بەشی ئەدەب و مێژووە لە زانكۆی هارڤەرد.
لەم چاوپێكەوتنەدا دەلال باس لەوە دەكات كە خولیای نوسین و داكۆكیكردنە لە مافەكانی مرۆڤ، ئەو خەونەكانی هێندە زۆرن. لە چاوپێكەوتنەكانیدا لە میدیا ئەمریكیەكاندا هەندێكجار وەك شاعیرێك دەردەكەوێت بە نوسینی شیعری نەتەوەیی، هەندێك جاریش وەك میدیاكارێك و چالاكوانێك دەردەكەوێت ئەمە جگە لەوەی دەلال سەرنوسەری ڕۆژنامەیەكی خوێندكاریی بووە و لە ئێستاشدا نوسەرە لە ڕۆژنامەیەكی زانكۆی هارڤەرد.
“دەربارەی زانكۆی هارڤەرد”
زانكۆی هارڤەرد(Harvard University ) دەكەوێتە شاری بۆستن لە ویلایەتی ماسەچوتس ئەمەریكا، هارڤەرد لە 8ی سێپتەمبەری 1636 دامەزراوە و تاكوو ئێستا گەورەترین و گرانترین زانكۆیە لەسەر ئاستی هەموو جیهاندا، داهاتی زانكۆی هارڤەرد( 5.84 ) ملیار دۆلارە لە ساڵێكدا، تێچووی خوێندن لە زانكۆی هارڤەرد لە كۆلێژێكەوە بۆ كۆلێژێكی دیكە جیاوازە. بەڵام بە گشتی چوار ساڵی تێچووی خوێندكارێك بە هەموو خەرجییەكانەوە ( 334,152) دۆلارە، بە پشتبەستن بە دوا داتای ساڵی خوێندنی 2022-2023ی زانكۆی هارڤەرد.
چەندین سەركردە و كەسایەتی بەناوبانگی جیهان بڕوانامەی زانكۆی هارڤەردیان بەدەستهێناوە، لەوانە هەشت سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا و دەیان شاعیر و فەیلەسوف و سیاسەتمەدار و گەردوونناس و دادوەر و یاساناس و كۆمەڵناس و تەلارساز و وەرزشەوان و هونەمەند و ئەستێرەی سینەمایی. لەگەڵ چەندین گەورە ملیاردێری جیهانی، دەلال كە لە ئێستادا خوێندكاری هەمان زانكۆیە بەتەواوی بڕوا بەخۆبونیەوە ووتی” ئاواتمە بە هەمان شێوەی ئەو كەسایەتیە ناودارانەی كە بڕوانامەی زانكۆی هارڤەردیان بەدەستهێناوە لە ئایندەدا هەمان ناوبانگ بۆ خۆم و نەتەوەی كورد بەدەست بێنم”.
“لە هارڤەرد خوێندنەكەی بێ بەرامبەرە”
ساڵانە زانكۆی هارڤەرد وەك زۆربەی زانكۆكانی دیكە لە ڕێگەی پڕۆگرامی بەخشیشی خوێندن (Scholarship ) هەروەها چەند پرۆگرامێكی دیكەی جیاوازەوە هاوكاری و لێخۆشبوونی تێچووی خوێندنی كۆی كۆلێژەكانی بۆ ئەو خوێندكارانە ئامادە دەكات كە لە قۆناغی ئامادەیی( High School ) پلەی بەرز بەدەست دێنن و خوێندكاری زیرەكن و شایستەن بەو لێخۆشبونانەی زانكۆی هارڤەرد.
دەلال یەكێكە لەو خوێندكارە ئاست بەرز و شایستانەی بەهۆی زیرەكی و لێهاتویی لە خوێندنی قۆناغی ئامادەیدا هەر چوار ساڵی خوێندنەكەی لە زانكۆی هارڤەرد بەخشراوە و بێ بەرامبەرە كە لەئێستادا دەلال قۆناغی دووەمی بەشی ئەدەب و مێژووە لە زانكۆ و بەنیازیشە لە دوای ئەو چوار ساڵە بۆ بەشی یاسا نێودەڵەتیەكان بخوێنێت لە هەمان زانكۆدا.
“دەلال، نەوەیەك لە كیمیای و دووكەڵ”
شیلان عەلی دایكی دەلال خەڵكی شاری هەڵەبجەی شەهیدە، عەلی فەتاحی باوكی شیلان ئەندامی ڕێكخستنە نهێنیەكانی حیزبی شیوعی بووە، لە ڕۆژی كیمیابارانەكەی هەڵەبجەدا شەهید دەبێت، شیلان و خوشك و براكەی بەناوەكانی بەهرە و ئالان هەرسێكیان لە كەسوكارەكەیان دادەبڕێن و بە برینداری ڕوو دەكەنە ووڵاتی ئێران تاكو ساڵی 1992 لە كۆچ ڕەوەكەدا لەگەڵ كەسوكارەكەیان یەكدەگرنەوە و دەگەڕێنەوە بۆ كوردستان و لە شاری سلێمانی نیشتەجێ دەبن، لە ساڵی 1998دا ڕوو دەكەنە ووڵاتی سوریا دوای سێ ساڵ مانەوەیان لە سوریا لە ساڵی 2001دا بەڕێدەكەون بۆ وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و لە شاری شیكاگۆ دەگیرسێنەوە، شیلانی دایكی دەلال لە ساڵی 2003دا لەگەڵ هاوڵاتیەكی بەڕەگەز عەرەب خەڵكی شاری جەبلەی سوریا بە ناوی مازن حەسەن هاوسەرگیری دەكات و لە ساڵی 2004دا دەلال لەدایك دەبێت.
“باوكە عەرەبەكەی هاندەرێتی بۆ داكۆكیكردن لە مافەكانی كورد”
كەم تا زۆر كەسانێكی ڕەگەز پەرست هەن لە ناو زۆربەی نەتەوە جیاجیاكانی جیهاندا بەگشتی و نەتەوەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕەست بە تایبەتی وە بە پێچەوانەشەوە كەسانێك هەن بڕوایان بە پێكەوە ژیان و برایەتی گەلان هەیە، دەلال ئەگەرچی باوكی بە ڕەگەز عەرەبە. بەڵام وەك دەلال و دایكی دەڵێن “یەكێك لە پاڵپشتە هەرە سەرسەختەكانی دەلال باوكێتی كە هەمیشە هانی دەدات داكۆكیكارێكی سەرسەختی نەتەوە بێ ناسنامەو بێ دەوڵەت و بێ پشتووپەناكەی دایكی بێت”.
هەر ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی دەلال لە تەمەنی منداڵییەوە هەستی كوردبوون و نیشتیمان پەروەری بۆتە خەمێكی گەورە بۆی “جلی كوردی و ئاڵای كوردستان و خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەكان بۆ پشتیوانیكردن لە دۆزە جۆراوجۆرەكانی كورد لە ئەمەریكا لایەن دەلالەوە بە هاوكاری و پاڵپشتی باوكە بە ڕەگەز عەرەبەكەیەتی”.
“دەلال شەڕ لەسەر ناوی (ژینا) دەكات”
لە دوتوێی چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ دامەزراوەی مەلالە فاوندەیشندا، لە ژێر ناونیشانی (ژنانی كورد لە پێشڕەوی شۆڕشدان لە ئێران) دەلال وێڕای ئەوەی باس لە داگیركاری سەدان ساڵەی كوردستان دەكات لە لایەن دەسەڵات و حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی توركیا و ئێران و عێراق و سوریا هاوكات باس لە ئازایەتی و خەباتی بەردەوامی ژنانی كورد دەكات، دەلال لەو چاوپێكەوتنەدا ئاماژە بە بابەتێكی خۆی دەكات كە لە ڕۆژی 2ی نۆڤەمبەری 2022دا لە ڕۆژنامەی (زە هارڤەرد كریمزن)دا بڵاوی كردۆتەوە، لەو نوسینەیدا بە وردی باس لە سەرهەڵدانەكانی شۆڕشی ژینا ئەمینی دەكات لە ئێران و نیگەرانیەكانی خۆی لە دوو بابەتدا چڕ دەكاتەوە لەسەر گۆڕینی ناوی ژینا بۆ مەهسا و بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندانەكان و كپ كردنەوەی دەنگی كوردەكان لەو شۆڕشەی ئێراندا، دەلال لەو نوسینەیدا كە لەژێر ناونیشانی (ژینا ئەمینی ژنێكی كوردی وەك من بوو) بڵاوی كردۆتەوە دەڵێت” لە كاتێكدا من هەمیشە لەگەڵ ئێرانییەكان دەبم لە وەستانەوە دژی ئەم دەسەڵاتە، بەڵام ناتوانم هەست بە توڕەیی و ناڕەزایی بەرامبەر سڕینەوەی دەنگی كورد لەم بزووتنەوەیەدا نەكەم” هەروەها ئاماژە بەوەش دەكات” هەر لە تەمەنی گەنجیەوە ژنانی كوردی وەك من بەم دەستەواژە بەهێزە ئاشنا دەبن (ژن، ژیان، ئازادی) خێزانەكانمان فێرمان دەكەن كە ئەم دەستەواژەیە بەشێكی دانەبڕاوە لە خەباتی ڕزگاریخوازانە لە دژی ئەو زلهێزانەی كە داگیرمان دەكەن، ئەم دەستەواژەیە فێرمان دەكەن كە ئێمەش، بەشێكین لەو بزووتنەوەیە بۆ زێدی خۆمان، بۆ ژن و ژیان و ئازادی”.
دوای وەرگێڕانی ئەو دەستەواژە شۆڕشگێڕییە لە كوردییەوە بۆ فارسی (زن، زندگی، ازادی) دەلال توڕە دەكات و دەڵێت” بەبێ دانپێدانان بە ناسنامەی كوردایەتی ژینا و كاریگەرییەكانی لەسەر مردنی، ئەم دەستەواژەیە شتێكی وێرانكەرە. ئەو دەستەواژەیەی لەگەڵیدا گەورە بووم، ئەو دەستەواژەیەی كە یارمەتیدام پەیوەندیم بە میراتی كوردایەتییەوە ببەستمەوە، لێم سەندرایەوە. زۆر كەس تا ئەو كاتەی بە زمانی فارسی، لە مانشێتەكاندا وەك بەشێك لە بزووتنەوەی (بۆ ژنانی ئێران) نەیانبینیبوو، هەرگیز ناوی (ژن، ژیان، ئازادی)یان نەبیستبوو. دەلال لە كۆتای چاوپێكەوتنەكەیدا لەگەڵ دەزگای مەلالە فاوندەیشندا شیعرێكی خۆی بڵاوكردۆتەوە كە بۆ ژینا ئەمینی نوسیوە لە ژێر ناونیشانی (كوردستانی ژینا).
“لە 15 ساڵیدا سەرنووسەری ڕۆژنامە بووە”
دەلال جگە لەوەی چەندین بابەتی لە ڕۆژنامە ئەمەریكیەكاندا بڵاوكردۆتەوە كە دیارترینیان چاوپێكەوتنێكی ناوبراوە لەگەڵ ڕۆژنامەی بەناوبانگی ئەمریكی (شیكاگۆ تریبیون) هەروەها لەگەڵ میدیاكانی ۆڵد شیكاگۆ، دەیلی هێڕڵد، سكاڵر پرۆگرام، مەلالە فاوندەیشن و چەند میدیایەكیتردا بابەتەكانی بڵاو كردۆتەوە، لە ئێستاشدا نوسەری ڕۆژنامەی( زە هارڤەرد كریمزنی) زانكۆی هارڤەردە، هەروەها پێشتر كاتێك تەمەنی تەنها 15 ساڵ بوو سەرنووسەری ڕۆژنامەی خوێندكارانی ئامادەیی (مەین ئیست) بوو لە شارۆچكەی پارك ڕیج كاتێك كە خوێندكاری قۆناغی ئامادەیی بوو لەو قوتابخانەیەدا.
“چاوپێكەوتن لەگەڵ هیلەری كڵنتن دەكات”
ئارەزووی دلال بۆ جیهانی ڕۆژنامەگەری و سیاسەت وای لێكرد چاوپێكەوتن لەگەڵ هیلەری كڵنتن ئەنجام بدات، دوای ئەوەی هیلەری كڵنتن، سیناتۆر و خانمی یەكەمی پێشووی سەرۆكی ئەمەریكا و وەزیری دەرەوەی پێشوی ئەمەریكا و كاندیدی پێشوی دیموكراتەكان بۆ سەرۆكی ئەمەریكا، ڕۆژی 11ی ئۆكتۆبەری 2019 سەردانی كۆمەڵەی مێژووی پارك ڕیچ دەكات كە بریتیە لە (ژنانی پێشەنگی پارك ڕیچ) ئەم چالاكییەی هیلەری كڵنتن وەك یەكەم نمایشی فیلمی “Dare To Dream” بوو، كە فیلمێكی دیكۆمێنتارییە و ماوەكەی 14 خولەكەو باس لە ژیانی هیلەری دەكات كە لە پارك ڕیج گەورە بووە و هاوڕێ و هاوپۆلەكانی لە قوتابخانەكانی مەین ئیست، مەین ساوس، ئیمێرسن و فیڵد بەشدارن. لەناو هەموو خوێندنگەكانی پارك ڕیچی نزیك شاری شیكاگۆدا دوو خوێندكار هەڵدەبژێرن چاوپێكەوتن لەگەڵ هیلەری كڵنتندا ئەنجام بدەن كە یەكێك لەو خوێندكارانەی خوێندنگەی مەین ئیست دەلال دەبێت، دەلال ئاماژە بەوە دەكات” زۆر ئامانجی بوو لەو چاوپێكەوتنەدا چەند پرسیارێك دەربارەی دۆزی كورد لە هیلەری كڵنتن بكات. بەڵام لەلایەن بەرپرسانی خوێندنگەكەیەوە ئاگادار كراوەتەوە پرسیارەكانی تەنها لە چوارچێوەی ئەو كورتە فیلمەدا بێت كە لەسەر ژیانی هیلەری دروستكراوە”.
“بەنیازە خۆی بۆ سەرۆكی ئەمەریكا كاندید بكات”
وەك كچە خوێندكارێكی زیرەك و خاوەن ئەزموونی قۆناغی ئامادەی خوێندنگەی مەین ئیست و سەرنووسەری ڕۆژنامەی خوێندنگەكەیان و ئەو چاوپێكەوتنەش كە لەساڵی 2019دا لەگەڵ هیلەری كڵنتندا ئەنجامیدابوو، شیكاگۆ تریبیون چاوپێكەوتنێك لەگەڵ دەلالدا ئەنجام دەدەن، لە وەڵامی یەكێك لە پرسیارەكانی ڕۆژنامەكەدا دەلال بەوپەڕی ئازایی و بڕوابەخۆبونەوە دەڵێت”دەمەوێت بچمە قوتابخانەی یاسا و ببمە پارێزەری مافی مرۆڤ. ئەوە دەبینم كە پیشەكەم بەرە و ئەوێ دەڕوات. من دەمەوێت لە داهاتوودا خۆم بۆ سەرۆكایەتی ئەمەریكا كاندید بكەم. بۆ ماوەیەكی زۆر درێژە ئەوە خەونی منە، دەمەوێت كاریگەرییەكی بەرچاو لەسەر ووڵات دروست بكەم، لە ئۆفیسی ئۆڤاڵدا Oval Office زۆر پرس هەیە كە پێویستە گرنگیان پێ بدرێت بەڵام لە بەرچاو ناگیرێن. ]]>
رەیان و چاوان هیدایەت، دانیشتوی ناحیەی سیروانی سەر بە پارێزگای هەڵەبجەن، رەیان تەمەنی ٢٢ ساڵە و دەرچوی بەشی زمانی ئینگلیزیە، چاوانیش تەمەنی ٢١ ساڵە و دەرچووی كۆلێجی دەرمانسازیە، ماوەی چەند مانگێكە دەستیانكردوە بە كاری دیزاینكردن و چنینی جلوبەرگ و جانتا. بە چنینی ئەتەمینی مەكینەی كۆمپیوتەری.
لەبەسركردنەوەیەكدا رەیان بۆ تۆری میدیای تەوار ووتی” بیرۆكەی كارەكەمان لە دایكمانەوە وەرگرتوە، چونكە ئەو ماوەیەكی زۆرە كاری لێدانی نەخشی مەكینەی كۆمپیوتەری لە جلی ماڵەوە و جلی كوردی دەكات، بۆیە ئێمەش بیرۆكەی ئەوەمان بۆ هات ئەم نەخشانە بگوازینەوە بۆ سەر جلی دەرەوە و جانتا، چونكە ئەم ئیشە لە كوردستاندا نیە و دەشێ ببێتە هەنگاوێكی گرنگ لە بواری دیزایندا.
ئامانجیان لە كارەكە هەبونی براندێكی نێوخۆییە كە سەرجەم كارەكانی لە نێوخۆی كوردستان ئەنجامبدرێت، ئیستا لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە كارەكانیان ئەنجامدەدەن و هەندێكجاریش لە پێناو ناساندنی براندەكەیان بەشداری پێشەنگاكان دەكەن.
سەبارەت بەوەی كە كێ هاوكاریان بووە لەم پرۆژەیەدا رەیان هیدایەت ووتی” تەنها خێزانەكەمان پاڵپشتمان بوون، تەنانەت هیچ رێكخراوێك و لایەنێكیش هاوكاریان نەكردووین، بەشداری هیچ كۆرسێكیشمان نەكردووە، تەنها بە ئەزمون و تاقیكردنەوە فێربوین”. هەروەها وتیشی” چاومان لەوەیە لە داهاتودا بتوانین شوێنێكی گەورەتر بكەینەوە و بەرهەمەكانمان بەتەواوی وەك براندێكی نێوخۆیی بناسێنین و لەو رێگەیەوە هەلیكار بۆ گەنجان بڕەخسێنین.
لە ئێستادا هاوشێوەی چاوان و رەیان چەندین ژن و كچیتر هەن لە شاری هەڵەبجە هاتونەتە نێو بازاڕی كارەوە و كاری سەربەخۆكاری خۆیان دەكەن.
میهری: هەڵەبجە
لە دیدارێكی تایبەتدا بۆ تۆری میدیای تەوار هاوژین حەمەڕەشید باسی لەسەفەكردنەكەی كرد بۆ دەرەوەی وڵات و دۆخی ژنانی ئەوی لە رووی ئازادی ڕادەربڕینی ژنان و ئەرك و مافەكانی ژنانەوە ئەو ووتی” ئەوەی كە وایلێكردم كوردستان بەجێبێڵم یەكەم پێكهێنانی ژیانی هاوسەرگیری بوو. دووەمیش بەداخەوە كوردستان لانكەیەكی باش نەبوو بۆ جێكردنەوەی بیر و باوەڕە ئازادەكانی من. ئەگەر مابامەوە یان دەبوو وەكوو زۆرینەی خەڵكەكە بە ماسكەوە بژیم لە بەرگێكی ئایینیدا، یانیش بەداخەوە تیرۆردەكرام. بەداخەوە ئازاری دەروونی و جەستەیی زۆرم چەشت ناچاربووم بڕیارمدا كوردستان بەجێی بێڵم و ڕێگای تاریكی تاراوگە بگرمەبەر”.
بەحەسرەتەوە باسی لە ئەزموونی ژیانی خۆی كردوو ووتی: ئەزمونی من زۆر دەوڵەمەندە بەهۆی ئەوەی كچی گەورەی پیاو و ژنێكی جوتیارم، كوردستان بۆ من فێرگەیەكی بەرزی ئەخلاقی بوو بەتایبەتی قوتابخانە و ڕێبازەكەی باوكم كە شیوعی یەت بوو. هەر لە منداڵییەوە زۆر سەربەست و ئازاد ڕایهێنام و جیاوازیم نەبوو لەگەڵ براكانم، بگرە لەوانیش زیاتر مافم هەبوو. قوتابی یەكی باش و گوێڕایەڵبووم و ئاشقی وانەكانم و خوێندن بووم، كە هاتیشمە دەرەوەی ووڵات بۆ من هیچ شتێك نامۆ نەبوو، چونكە بۆخۆم پێشتر وەها پەروەردەیەك كرابووم. بەڵام ئەوەی ناخۆشبوو دووریم بوو لە كەس و كار و ئازیزانم و خاكی دڵگیری كوردستان و ئاو و هەوای لەپڕگۆڕاوی ئێرە ماوەیەك ماندووی كردم. ئیتر ووردە ووردە ڕاهاتم و كاتێكیش بووم بە دایك، خۆشبەختانە ئێستا ساڵەكانم وەكو هەفتە دەڕۆن و زۆر دڵخۆشم لەگەڵ منداڵەكانم و هاوڕێ و دۆستەكانمدا”.
لە بەشێكی قسەكاندا باسی لە ژیانی ژنانی ئەوروپا كرد لە رووی ماف و ئەركەكاناینەوە و ووتی” ژنان لێرە بەگشتی مافیان زیاترە لە بەرامبەریشدا ئەركیشیان زیاترە. لێرە لە منداڵییەوە بەبێ جیاوازی رەگەزی پەروەردە دەكرێن و كوڕ و كچ هەر لە دایەنگە و قوتابخانەكانەوە فێری جۆرەها ئیش و پیشە دەكرێن و هاندەریان دەبن تا پێبگەن و بەتەواوی پاڵپشتی مادی و مەعنەوی دەكرێن. لێرە ژنان و پیاوان كاردەكەن. بەرهەمی دەست و پەنجەی خۆیان دەخۆن و كەسیان ناتوانێ مافی ئەویتر پێشیلكات. بۆ ئەوەش یاسای باش و بەهێز هەن. هەڵبەتە لێرە و لەوێش ژنانێك هەن بەداخەوە زوڵمیان لێدەكرێت بەتایبەتی لەناو ئەو خێزانانەی كە كحولین یانیش ئاسیاییەكان. بەگشتی لێرەش ژیانی ژن ئاسان نییە؟ بەتایبەتی كە بوو بە دایك. مافی تەواوی دایكایەتی هەیە و تا ئەوجێییەی خۆی بیەوێ بەهەموو شێوەیەك پاڵپشتی دەكرێت. تەنیا سەختی هەبێ لە ژیانی ژندا كاركردن و باجدانە. ئەویش دەبێ منداڵەكانی بەجێبێڵێت و ئیش بكات. بۆ ئەو ژنانەی كە بەتەنیان و كەسێكیان لێ نزیك نیەو هاوڕێ و كەسی باشیان نییە، ئاسان نییە و ناتوانێ وەكوو پێویست پشت بە پارە و ئیشی خۆی ببەستێ تاوەكو منداڵەكانی كەمێك لە خەم دەڕەخسن و گەورە دەبن. جا دوایی دەتوانێ بە ئازادی ئیش بكات و بژیت”.
هەروەها وتیشی” بەداخەوە لە ئێستادا سیستەمی سەرمایەداری ژیانی زۆر زەحمەتكردووە و گرانی و نرخی شتەكان ڕۆژ بە ڕۆژ تاكی ڕۆژئاوایی زیاتر دەخەنە ژێر فشارەوە بەتایبەت بۆ ژنان.
هاوژین خان رەخنەی لەو دۆخەگرت كە ئێستا بەسەر زۆرینەی ژنانی كورد هاتووە و ووتی” زۆر گرنگە بەردەوام ژنان لە ئەرك و مافەكانیان ئاگادار بكرێنەوە و هۆشیاری تەواویان بدرێتێ. جوانی ڕوخسار چەندە گرنگە و خۆشە بەداخەوە هێندەش دەبێتە هۆی كێشە و دەستدرێژی سێكسی و داڕمانی دەروونی ئەگەر كەسێتییەكی زۆر بەهێزی لەپشت نەبێت. بۆیە هیوادارم ژنانی باشوری كوردستان هێندەی لە خەمی ڕوخسار و لەش و لاریانن، نیو ئەوەندە گرنگی بە خوێندنەوە و نوسین و لێكۆڵینەوە و بەهێزكردنی كەسایەتی خۆیان بدەن. وەكوو ژنانی سەركردەمان كە لە كۆنەوە تا ئێستا بوونیان هەبووە. نایشارمەوە كەمێك دڵتەنگم بەوهەموو بابەتە جوانكاری و نەشتەرگەریانەی ڕوخساری سادە و جوانی ژنی كوردی وەكوو هی نەتەوەكانیتر لێكردووە و جۆرێك لە چاولێكەریش دەبینم لەو بارەوە. دەكرێ زیاتر گرنگی بە ژیانی ڕۆژانەی خۆیان بدەن و پتر بەرە و پێشەوە بڕۆن و خۆیان بسەلمێنن و لە پلە و پۆستە حزبی و حكومی یەكاندا نەهێڵن جیاكارییان پێبكرێت لە بەرئەوەی ژنن. وەنەهێڵن بەبیانووی ئایین و شەرەف و هیچ شتێكیترەوە مافەكانیان بخورێت ئەوسا گرنگی بەروخساریشیان بدەن ئاساییە”.
هاوژین شكور: كەلار
بەم شئوەیە باسی کارەکەی بۆ ماڵپەڕی تەوار ئەکات ، و دەڵێت سەرەتا چەند کاری تری کڕین و فرۆشتنی ئۆن ڵاینم کردووە بەڵام سەرکەوتوو نەبوم . بۆیە دەستم بە چنین کرد
سەرەتا بە زەنگیانە دروست کردنی دەست بەند دەستم پئ کرد دواتر لە یوتیوب و سۆشیال میدیا شتی زیاترم بەر چاو ئەکەوت جۆری زیاتر فێر ئەبوم و دەستم پئ کرد هەرچەند کارەکەم باش نەبو و سودی کەمم لێدەبینی و کڕیارم کەم بو بەرهەمەکەیشم سەرەتابو زۆر جوان نەبوون و کوالەتیان باش نەبوو .
دواتر برەوم بە کارەکەمدا و کەرەسەی خاوی کواڵیتی بەرزم پەیدا کردو بەکارم دەهێنا و بەرهەمی تازەو باشم دروست کرد .زۆر سودم لە بیرۆکەی پەیجەکانی سۆشیال میدیا وەردەگرت و زۆر هەوڵم دا سوپاس بۆ خوا ئیستا ئیشەکانم زۆر باشن لەو پەڕی سەرکەوتندام ڕۆژێ لە ڕۆژان بیرم لەوە نەکردبویەوە کە بەم شئوەیە بەرەو پئشەوە بچم
هەر بۆ ئەوەی زیاتر بناسرئم بڕیارمدا بەشداری لە ڤستیڤاڵ و پئشانگا بکەم بەڵام دوای هەوڵدانێکی زۆر توانیم بەربەستەکان بشکێنم و بەشداری لە پیشانگای زانکۆی سۆران بکەم . زۆر سەرکەوتو بومو بەرهەمەکانم بوە جێگای سەرنجی کڕیاران و دەسخۆشی زۆرم لئ کرا
دەروازەیەکی نۆی بەڕومدا کرایەوە .
بەرهەمەکانی من زیاتر کاری دەستی و ئیکسسوارات و چنین و درومان و دیزاین کردنی جلی کوردیەو نەخشاندنیەتی بە کریستاڵ و مۆرو . زۆربەی ئەو کارانە لەماڵەوە ئەکرئ و ئاسانترە ئەتوانین بئ کێشە بە هۆی سۆشیال میدیا وە بیخەمە بازاڕەوە وپیشانی کڕیارەکانمی بدەم.
شەهێن/,خەلیفان
ساڵانی رابردوو ژمارەیەکی کەم لەهۆڵەکانی وەرزشی تایبەت بەخانمان لەسنوری قەزای رانیه بوونی هەبووە بەڵام لە ئێستا دا هۆڵەکانی ورەزشی تایبەت بە خانمان لەسنوری ئیدارەی ڕاپەرین زیاتربووە .خانمانیش بێ جیاوازی تەمەن ڕوو لە هۆڵەکانی وەرزشی دەکەن، کە زیاتر بە مەبەستی پاراستنی تەندروستی و دابەزاندنی کێشیانە بە رێژەیەکی زۆر روو لەهۆڵەکانی لەش جوانی دەکەن.ووتەی خاوەنی هۆڵیکی وەرزشی خانمان وەرگرت بەناوی (هۆڵی ناوەندی وەرزشی بەڵێن)لە رانیە،کە راهێنەرەکەی خاتونێکە بەناوی(گولیزار حسێن رەزان) کە نابراو ماوەی هەشت ساڵە وەک را‌هێنەر خزمەت بە بواری وەرزشی دەکات بە تایبەت خانمان کە چەند پرسیارمان ئاراستە کرد ووتی”مایە خۆشحالیە بە رێژەیەکی زۆر خانمان روو لەهۆڵەکانی لەش جوانی دەکەن و هاوشێوەی پیاوان، هەر یەکەو بەمەبەستێک ، هەیە بۆ کێش دابەزاندن و هەیە بۆ لایەنی تەندروستی وکێش زیادکردن و هەروەها هەیە لە پزیشکە بەرێزەکان خانمان دەنێرین بۆ چارەسەری تەندروستیان کە زیاتر بۆ کۆنترۆلکردن زەخت و شەکرە پشت ئیشەو ئینزیلاقە. هەروەها تەمەنیش ڕیگر نەبوە لە بەردەم بەشداریکردنیان کە تەمەنی بەشداربوان لە نێوان ١٦ بۆ ٦٥ ساڵی دایە.
لە وەڵامی پرسیارێکمان کە ئایا پیاوان رێگرن لە خانمان بۆ وەرزش کردن یان هاوکارن؟ خاتوو (گولیزار حسێن) ووتی ساڵانی رابردوو تارادەیەک رێگری هەبوە بەڵام لە ئێستا دا رێگری کردن کەمی کردوە بە پێچەوانەوە پیاوان هاوکارن و هەروەها هانی خێزانەکانیان دەدەن کە وەرزش بکەن و گرنگی بە لایەنی تەندروستیان بدەن.
هەروەها ووتی” ئەو خانمانەی ڕوو لە هۆڵەکانی لەش جوانی دەکەن دەلین سودێکی زۆرمان لەهۆڵەکانی وەرزش وەرگرتوە و پێویستە هەموو خانمێک لەژیانی رۆژانەیەدا گرنگی بە وەرزش وسەڵامەتی خۆی بدات”
وەرزش کردنی خانمان ئەنجامێکی باشی هەبوو هەم لەرووی تەندروستی و هەم لەرووی دەروونی و جستەیەوە و کێشەوە کە هەبوە پێش تر کێشی کەم بوە بەڵام ئێستا کێشی زیادبوو بەشێوەیەکی تەندروست، وە ورزش بۆتە بە شێک لەژیانی دا”
هەموو جۆرەکانی وەرزش سوودیان بۆ تەندروستی مرۆڤ هەیە و جەستە بە زیندووی دەهێڵنەوە بەڵام گرنکی دان بە وەرزش و چوونی خانمان بۆ هۆڵەکانی لەش جوانی وەک ڕاهێنەرانی ئەم هۆڵەکان باس دەکەن زۆر جار لە لایەن پزیشکانەوە خانمان دەنیردرێن بۆ چارەسەر کردنی تەندروستی ،لە لایەکی ترەوە دابەزاندنی کێش زۆرینەی خانمانی بەروو هۆڵەکانی لەش جوانی ڕاکێشاوە.
دكتۆرشادان عەلی، شاعیروهونەرمەند،
دكتۆرای لەبواری مرۆڤایەتی وئاشتی وەرگرتوە بەشداری چەندین پێشەنگاوفیستیڤاڵ وكۆڕبەندەكانی كردوە ، ئێستا نوێترین كتێبی زیوا چاپكردوە لەچاوپێكەوتنێکی تایبەت بە ماڵپەرەی تەوار باس لە ئەزمونی نوسین وئەدەبی دەكات .
تەوار/ ئەزمونی شیعرت کەی بوو چۆن ئەو هەستەت دەربڕی؟
شیعر بۆخۆی لەناخدا دەژی ،دەگەڕێتەوە بۆ ئەوکاتەی کەتوانیومە وشەکان وەکو شیعر بناسم ، کاتێک لە زمانی شیعر تێدەگەی و دەتەوێ وەڵامی بدەیتەوە بۆخۆی چەندین شیعری جوان لەدایک دەبێت .
چونکە شیعر وەکو پەپوولەیە گەرنەزانی چۆن بیگری باڵەکانی ئەشکێتەوە
تەوار/ زیاتر لە چ بوارێکی شیعر دەنوسیت گوزارشت لە چی دەکەن ؟
زیاتر لەبواری شیعری ئازاد دەنوسم ،
شیعرەکانم چونکە خۆم تایبەت حەزم لەنوسینی ئازادییە.
گوزارشت لەژن و نیشتمان و متمانە و ئومێدو پێکەوە ژیان و وەفاو کارەساتەکانی جەنگ دەکات
تەوار/ باسێکی كتێبی زیوا بكەیت لە كۆكراوەو وهەڵقوڵاوی چیەوە بەرهەم هاتووە؟
کتێبی زیوا بەو واتایەی لە فەرهەنگی هەمبانە بۆرینەو فەرهەنگی خاڵ و مەردۆخدا هاتووە بەمانای گوڵێکی سپی و جوان و بۆن خۆشە لە ناو گوڵەکانی دیکەدا دیار و بەرچاوە ،
باس لە کۆمەڵێڪ شیعرو تابلۆدەکات پێکەوە واتا چەند شیعرببێت ئەوەندەش تابلۆهەن هەروەها چەند پەخشانێکی پڕ موحیبەتیشی تێدایە ، ژیانامەو و کارو چالاکی و چاوپێکەوتنەکانم و هەروها چەندین شەهادەی ناو خۆیی و دەوڵەتی و نێودەوڵەتیش
دەتوانم بڵێم بۆ یەکەمین جارە نوسەرێک بتوانی ئەم دووبەهرەیە پێکەوە بەچاپ بگەیەنێت لە هەرێمی کوردستان
بۆیە دەست خۆشیەکی زۆرم بۆهات و بەدڵی خوێنەرەکانم بوو .
ژیاننامە
شاعیر و هونەرمەند و باڵیۆزی نێودەوڵەتی و جیهانی دکتۆر شادان عەلی ئەحمەد
دانیشتوی هەرێمی کوردستانی عێراق
لەڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوی جیهانی بڕوانامەی دکتۆرای لەبواری مرۆڤایەتی و ئاشتی وەرگرتووە
بەشداری ژمارەیەکی زۆر لە پێشانگای نێودەوڵەتی و نەتەوەیی و ناوخۆیی و فیستیڤاڵ و کۆڕبەندەکاندا کردووە
ژمارەیه کی زۆر بڕوانامەی له 60 وڵات بەدەست هێناوە
بڕوانامەی بۆردی نێودەوڵەتی، خەڵاتی شاعیری نێودەوڵەتی، بڕوانامەی شەرەف، بڕوانامەی شانازی نەتەوە
ناونیشانەکان ،، ئەم نازناوانەی پێدراوە
ناونیشانی هونەرمەندی عەرەب
باڵیۆزی ئاشتی نێودەوڵەتی
باڵیۆزی ژنان و منداڵان
باڵیۆزی هونەرو ڕۆشنبیری و
باڵیۆزی مرۆڤایەتی
دەقیێک لە شیعری خاتوو شادان
خۆشەویســتی تۆ لەپەڕێڪ دەچێ
جگە موچڕکەیەڪ
هیچ ئازارێڪ ناگەیەنێی
دەمەوێ لەژیانتدا شتێکی جوان بم
هەرکاتێڪ بەخەیاڵ هات
زەردەخەنە لەسەر لێوەکانت بکێشم
چەند جوانە شتێکی گران بەهابیت بۆکەسێڪ
بترسێ ڕۆژێڪ لەڕۆژان لە دەستت بدات
چەند جوان دەبێ دوعای بەختەوەری و بۆبکەم
ئەوانەی کە تۆ ناناسن گوێیان لێم بێت
پێم بڵێ :
بەهەموو کاتەکانی خۆشی و خەمەکانمەوە
لەگەڵم دەژی
چۆن دەتوانم بەبێ تۆ بژیم؟
تۆش دڵی لێدەرم
چاوانی چاوەڕێی و چاوم
گەر کەسێکت نەدۆزییەوە لەڕۆژەکانت
گوڵێکت بۆ بچێنێ
وەکو لقە دارێڪ بکەوێتە خوارەوە
هەموو ڪەس گوێی لە دەنگی پاییز دەبێ
ئەی خوایە گیان، چ ناوێڪی جوانە تۆبە
دەرگاکانی بەردەمی هەموو داخست و
تاکە ڕێگەیەکی بۆ کردمەوە
تۆم ناســـی،
وەک تامی هەنجیرێڪی شیرین
لەم گەرمایەدا لەبەفراوێکی کوێستاندا بمێنیتەوە
ئەو شوێنەم بیرکەوتەوە
چۆن نیگامان دەکرد ســەرلێ شێواو بەچرپە
ڪاتەڪان چەند خێرا ڕایان دەکرد
لەجێژووان ،
بۆ پشوویەک لەژێر سێبەری سـورەچنار
وەڪو منداڵێڪی بێتاوان دڵخۆش دەبووم
ڪاتێک تۆم دەبینی،
عەترەکەتم جێ نەدەهێشت
بۆنی ئارەقی جەستەت بۆنێڪ بوو ناتوانم
لەبیری بڪەم
پەنجەڪانی دەستت هێشتا ئاسەواری لەناو دەستمدا هەیە و
وەڪو ئایەتی قورئان لەدڵی مندا نیشتەجێن
ـــــــــــــــــــــ