هه‌رچه‌نده ژنان به پێی ڕێنماییه‌کانی هاتووچۆ شۆفێری ده‌که‌ن، به‌ڵام ڕووبه‌ڕووی قسه و توانجی شۆفێرانی پیاو ده‌بنه‌وه به‌وه‌ی که نازانن باش شۆفێری بکه‌ن و گێچه‌ڵیان پێده‌کرێ، به‌ڵام ژنان پێیانوایه ئه‌وه پیاوانن که زیاتر پابه‌ند نین به یاساو رێنماییه‌کانی هاتووچۆوه هاتووچۆی هه‌رێمیش ده‌ڵێت، «که‌مترین رووداوه‌کانی هاتووچۆ شۆفێره‌کانیان کچان و ژنانن، چونکه ئه‌وان زیاتر پابه‌ندی رێنماییه‌کانی هاتووچۆن».
رۆژانه له‌سه‌ر شه‌قامه‌کان ده‌بینین زۆرێک له پیاوان به هۆڕن و قسه‌ی نه‌شیاو به‌لای ژنانی شۆفێردا تێده‌په‌ڕن ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ژنێک شۆفێری ده‌کات و ته‌واو پابه‌ندی ڕێنماییه‌کانی هاتوچۆیه.
٢٢٨ هه‌زار و ٣٢٤ ژن له هه‌رێمی کوردستان مۆڵه‌تی شۆفێرییان هه‌یه
به پێی ئامارێکی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتووچۆی هه‌رێمی کوردستان که ده‌ست ژیانه‌وه که‌وتووه تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢١، (٢٢٨) هه‌زار و ٣٢٤ ژن مۆڵه‌تی شۆفێرییان هه‌یه، یه‌ک ملیۆن و ٦٧٦ هه‌زار و ٤١٩ پیاو مۆڵه‌تی شۆفێریان هه‌یه، هه‌ر به گوێره‌ی ئاماره‌کان به ته‌نها له‌دوو مانگی ئه‌مساڵدا، ٥٥٢ رووداوی هاتووچۆ روویانداوه که به‌هۆیه‌وه ٥٠ که‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه که ته‌نها ٨ که‌سیان ژن بوون هه‌روه‌ها ٤٢ که‌سه‌که‌ی دیکه پیاو بوون.
ئاماره‌کان ئه‌وه‌مان پێده‌ڵێن که ته‌نها له ماوه‌ی ئه‌و دوو مانگه‌دا ٨٨٩ که‌سیش بریندار بوون که ٧١٤ یان پیاو و ١٧٥ که‌سیان ژن بوون. ئه‌م ئامارانه ده‌یسه‌لمێنێ پیاوان به به‌راورد به ژنان زیاتر ڕووبه‌ڕووی ڕوداوه‌کانی هاتوچۆ ده‌بنه‌وه.
«له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی تا ئێستا تووشی ڕووداوی هاتووچۆ نه‌بووم، به‌ڵام زۆر جار له لایه‌ن خێزانه‌که‌ی خۆمه‌وه ده‌ڵێن تۆ نازانی باش شۆفێری بکه‌ی».
سۆزان ماوه‌ی ١١ ساڵه شۆفێره و ده‌ڵێت:» تا ئێستا تووشی رووداوی هاتووچۆ نه‌بووم و سه‌رپێچی یاساکانی هاتووچۆشم نه‌کردووه، به‌ڵام ئێستاش له ماڵه‌وه هه‌ندێکجار رووبه‌رووی ره‌خنه ده‌بمه‌وه کاتێک له شوێنێک له‌سه‌رخۆ ده‌ڕۆم راسته‌وخۆ ده‌ڵێن ئێمه ده‌ڵێین ژنان شۆفێریان باش نییه، به‌ڵام من راسته‌وخۆ ده‌ڵێم من یان ئێوه شۆفێرن ؟ تا ئێستا تووشی رووداوی هاتووچۆ نه‌بووم».
سۆزان ده‌شڵێت:» ژنان زۆر له پیاوان باشتر شۆفێری ده‌که‌ن، به‌ڵام رووبه‌ڕووی توانج ده‌بنه‌وه، ته‌نانه‌ت له ده‌رهێنانی مۆڵه‌ت و نوێکردنه‌وه‌شیدا ژنان زۆر پابه‌ندترن له پیاوان، چونکه زۆرجار ده‌بینین شۆفێری پیاو هه‌یه دوو ساڵ مۆڵه‌ته‌که‌ی به‌سه‌رچووه، به‌ڵام نه‌ڕۆیشتووه نوێی بکاته‌وه ده‌ڵێت نایه‌وێ خۆمن مۆڵه‌ته‌که‌م هه‌یه«.
سۆزان ده‌رباره‌ی ئه‌و قسانه‌ی به ژنان و کچان ده‌وترێت له کاتی شۆفێریدا ده‌ڵێت:» ئه‌و پیاوانه‌ی به‌رده‌وام قسه و گێچه‌ڵ به ژنان و کچان ده‌که‌ن له کاتی شۆفێریدا هه‌ڵه ده‌که‌ن و زۆرجاریش پێیان خۆش نییه ژنان شۆفێری بکه‌ن، ده‌ڵێن که ئه‌وان پابه‌ند ده‌بن به یاساکانه‌وه ده‌ترسن، به‌ڵام ئێمه نابێت ئه‌و قسانه بمانوه‌ستێنن ده‌بێت به‌رده‌وام بین تا بۆیان بسه‌لمێنین که وانییه و ژنان ناترسن و باش شۆفێری ده‌که‌ن».
که‌مترین رووداوه‌کانی هاتووچۆ شۆفێره‌کانیان کچان و ژنانه
ئه‌سعه‌د مه‌لا که‌ریم وته‌بێژی هاتووچۆی هه‌رێم پێیوایه که‌مترین رووداوه‌کانی هاتووچۆ به‌هۆی شۆفێرانی ژن و کچانه‌وه رووده‌ده‌ن و ئه‌و بۆ ژیانه‌وه وتی: «که‌مترین رووداوه‌کانی هاتووچۆ ژنان و کچانن، له‌به‌رئه‌وه‌ی ژماره‌ی ژنان و کچان که‌متره، به‌ڵام هۆکاری سه‌ره‌کیش بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه که ئه‌وان زیاتر پابه‌ندی رێنماییه‌کانى هاتووچۆ ده‌بن و زۆر که‌م سه‌رپێچی ئه‌نجامده‌ده‌ن، به‌هۆی ئه‌وه‌شه‌وه زۆرجار ژن و کچان له کاتی شۆفێریدا تووشی گێچه‌ڵ بوونه‌ته‌وه و قسه‌ی نه‌شیاویان پێده‌وترێت له لایه‌ن شۆفێرانی پیاوه و رۆژانه به ئاشکرا ئه‌وه له‌سه‌ر شه‌قامه‌کان ده‌بینین».
وته‌بێژی هاتووچۆی هه‌رێم ده‌ڵێت: «به‌ڵام رۆژ له دوای رۆژ رێژه‌ی ده‌رهێنانی مۆڵه‌تی شۆفێری له لایه‌ن ژنان و کچانه‌وه زیاتر ده‌بێت، که زۆرترینی مۆڵه‌تی تایبه‌تییه«.
خاتوو هه‌تاو ره‌شید مافناس ٢٠ ساڵ زیاتره له دادگای لێکۆڵینه‌وه رووداوه‌کانی هاتووچۆ ده‌بینێت بۆ ژیانه‌وه وتی: «من له ماوه‌ی کارکردنمدا ژماره‌یه‌کی زۆری رووداوی هاتووچۆم بینیوه و لێکۆڵینه‌وه‌م تێداکردووه، ئه‌گه‌ر له ساڵێکدا نزیکه‌ى 1٠٠ رووداوی هاتووچۆ هاتبێته دادگای لێکۆڵینه‌وه و من لێکۆڵینه‌وه‌م تێیدا کردبێت ره‌نگه ته‌نها ٥ رووداویان شۆفێره‌کانیان ژن بووبێت، یان که‌متر بووبێت یان هه‌ر له‌وانه‌یه نه‌بووبێت، چونکه ژنان زیاتر پابه‌ندن به یاساکانه‌وه«.
ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی که یاسایه‌کی تایبه‌ت هه‌یه بۆ سزادانی ئه‌و که‌سانه‌ی له کاتی شۆفێری کردندا قسه به ژنان و کچان ده‌ڵێن وتی: «نه‌خێر یاسایه‌کی تایبه‌ت نییه به‌وه، به‌ڵکو به‌و یاسایه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌دا ده‌کرێت به گشتی دانراوه و بۆ جنێو ناوزڕاندن، جا به ڕووبه‌ڕوو بێت یاخود به ته‌له‌فون بێت یان له کاتی شۆفێریدا بێت».
ژیانەوە: کۆچەر
