ئامادەكردنی: گۆران دوكانی ـ ئەمەریكا
“دەلال كێیە؟”
كچە خوێندكاری كورد (دەلال حەسەنی) تەمەن 19 ساڵ لە باوكێكی عەرەب و دایكێكی كوردی هەڵەبجەیی لە شاری شیكاگۆی ئەمەریكا لەدایكبووە، لە ئێستادا خوێندكاری قۆناغی دووەمی بەشی ئەدەب و مێژووە لە زانكۆی هارڤەرد.
لەم چاوپێكەوتنەدا دەلال باس لەوە دەكات كە خولیای نوسین و داكۆكیكردنە لە مافەكانی مرۆڤ، ئەو خەونەكانی هێندە زۆرن. لە چاوپێكەوتنەكانیدا لە میدیا ئەمریكیەكاندا هەندێكجار وەك شاعیرێك دەردەكەوێت بە نوسینی شیعری نەتەوەیی، هەندێك جاریش وەك میدیاكارێك و چالاكوانێك دەردەكەوێت ئەمە جگە لەوەی دەلال سەرنوسەری ڕۆژنامەیەكی خوێندكاریی بووە و لە ئێستاشدا نوسەرە لە ڕۆژنامەیەكی زانكۆی هارڤەرد.
“دەربارەی زانكۆی هارڤەرد”
زانكۆی هارڤەرد(Harvard University ) دەكەوێتە شاری بۆستن لە ویلایەتی ماسەچوتس ئەمەریكا، هارڤەرد لە 8ی سێپتەمبەری 1636 دامەزراوە و تاكوو ئێستا گەورەترین و گرانترین زانكۆیە لەسەر ئاستی هەموو جیهاندا، داهاتی زانكۆی هارڤەرد( 5.84 ) ملیار دۆلارە لە ساڵێكدا، تێچووی خوێندن لە زانكۆی هارڤەرد لە كۆلێژێكەوە بۆ كۆلێژێكی دیكە جیاوازە. بەڵام بە گشتی چوار ساڵی تێچووی خوێندكارێك بە هەموو خەرجییەكانەوە ( 334,152) دۆلارە، بە پشتبەستن بە دوا داتای ساڵی خوێندنی 2022-2023ی زانكۆی هارڤەرد.
چەندین سەركردە و كەسایەتی بەناوبانگی جیهان بڕوانامەی زانكۆی هارڤەردیان بەدەستهێناوە، لەوانە هەشت سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا و دەیان شاعیر و فەیلەسوف و سیاسەتمەدار و گەردوونناس و دادوەر و یاساناس و كۆمەڵناس و تەلارساز و وەرزشەوان و هونەمەند و ئەستێرەی سینەمایی. لەگەڵ چەندین گەورە ملیاردێری جیهانی، دەلال كە لە ئێستادا خوێندكاری هەمان زانكۆیە بەتەواوی بڕوا بەخۆبونیەوە ووتی” ئاواتمە بە هەمان شێوەی ئەو كەسایەتیە ناودارانەی كە بڕوانامەی زانكۆی هارڤەردیان بەدەستهێناوە لە ئایندەدا هەمان ناوبانگ بۆ خۆم و نەتەوەی كورد بەدەست بێنم”.
“لە هارڤەرد خوێندنەكەی بێ بەرامبەرە”
ساڵانە زانكۆی هارڤەرد وەك زۆربەی زانكۆكانی دیكە لە ڕێگەی پڕۆگرامی بەخشیشی خوێندن (Scholarship ) هەروەها چەند پرۆگرامێكی دیكەی جیاوازەوە هاوكاری و لێخۆشبوونی تێچووی خوێندنی كۆی كۆلێژەكانی بۆ ئەو خوێندكارانە ئامادە دەكات كە لە قۆناغی ئامادەیی( High School ) پلەی بەرز بەدەست دێنن و خوێندكاری زیرەكن و شایستەن بەو لێخۆشبونانەی زانكۆی هارڤەرد.
دەلال یەكێكە لەو خوێندكارە ئاست بەرز و شایستانەی بەهۆی زیرەكی و لێهاتویی لە خوێندنی قۆناغی ئامادەیدا هەر چوار ساڵی خوێندنەكەی لە زانكۆی هارڤەرد بەخشراوە و بێ بەرامبەرە كە لەئێستادا دەلال قۆناغی دووەمی بەشی ئەدەب و مێژووە لە زانكۆ و بەنیازیشە لە دوای ئەو چوار ساڵە بۆ بەشی یاسا نێودەڵەتیەكان بخوێنێت لە هەمان زانكۆدا.
“دەلال، نەوەیەك لە كیمیای و دووكەڵ”
شیلان عەلی دایكی دەلال خەڵكی شاری هەڵەبجەی شەهیدە، عەلی فەتاحی باوكی شیلان ئەندامی ڕێكخستنە نهێنیەكانی حیزبی شیوعی بووە، لە ڕۆژی كیمیابارانەكەی هەڵەبجەدا شەهید دەبێت، شیلان و خوشك و براكەی بەناوەكانی بەهرە و ئالان هەرسێكیان لە كەسوكارەكەیان دادەبڕێن و بە برینداری ڕوو دەكەنە ووڵاتی ئێران تاكو ساڵی 1992 لە كۆچ ڕەوەكەدا لەگەڵ كەسوكارەكەیان یەكدەگرنەوە و دەگەڕێنەوە بۆ كوردستان و لە شاری سلێمانی نیشتەجێ دەبن، لە ساڵی 1998دا ڕوو دەكەنە ووڵاتی سوریا دوای سێ ساڵ مانەوەیان لە سوریا لە ساڵی 2001دا بەڕێدەكەون بۆ وویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و لە شاری شیكاگۆ دەگیرسێنەوە، شیلانی دایكی دەلال لە ساڵی 2003دا لەگەڵ هاوڵاتیەكی بەڕەگەز عەرەب خەڵكی شاری جەبلەی سوریا بە ناوی مازن حەسەن هاوسەرگیری دەكات و لە ساڵی 2004دا دەلال لەدایك دەبێت.
“باوكە عەرەبەكەی هاندەرێتی بۆ داكۆكیكردن لە مافەكانی كورد”
كەم تا زۆر كەسانێكی ڕەگەز پەرست هەن لە ناو زۆربەی نەتەوە جیاجیاكانی جیهاندا بەگشتی و نەتەوەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕەست بە تایبەتی وە بە پێچەوانەشەوە كەسانێك هەن بڕوایان بە پێكەوە ژیان و برایەتی گەلان هەیە، دەلال ئەگەرچی باوكی بە ڕەگەز عەرەبە. بەڵام وەك دەلال و دایكی دەڵێن “یەكێك لە پاڵپشتە هەرە سەرسەختەكانی دەلال باوكێتی كە هەمیشە هانی دەدات داكۆكیكارێكی سەرسەختی نەتەوە بێ ناسنامەو بێ دەوڵەت و بێ پشتووپەناكەی دایكی بێت”.
هەر ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی دەلال لە تەمەنی منداڵییەوە هەستی كوردبوون و نیشتیمان پەروەری بۆتە خەمێكی گەورە بۆی “جلی كوردی و ئاڵای كوردستان و خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەكان بۆ پشتیوانیكردن لە دۆزە جۆراوجۆرەكانی كورد لە ئەمەریكا لایەن دەلالەوە بە هاوكاری و پاڵپشتی باوكە بە ڕەگەز عەرەبەكەیەتی”.
“دەلال شەڕ لەسەر ناوی (ژینا) دەكات”
لە دوتوێی چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ دامەزراوەی مەلالە فاوندەیشندا، لە ژێر ناونیشانی (ژنانی كورد لە پێشڕەوی شۆڕشدان لە ئێران) دەلال وێڕای ئەوەی باس لە داگیركاری سەدان ساڵەی كوردستان دەكات لە لایەن دەسەڵات و حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی توركیا و ئێران و عێراق و سوریا هاوكات باس لە ئازایەتی و خەباتی بەردەوامی ژنانی كورد دەكات، دەلال لەو چاوپێكەوتنەدا ئاماژە بە بابەتێكی خۆی دەكات كە لە ڕۆژی 2ی نۆڤەمبەری 2022دا لە ڕۆژنامەی (زە هارڤەرد كریمزن)دا بڵاوی كردۆتەوە، لەو نوسینەیدا بە وردی باس لە سەرهەڵدانەكانی شۆڕشی ژینا ئەمینی دەكات لە ئێران و نیگەرانیەكانی خۆی لە دوو بابەتدا چڕ دەكاتەوە لەسەر گۆڕینی ناوی ژینا بۆ مەهسا و بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندانەكان و كپ كردنەوەی دەنگی كوردەكان لەو شۆڕشەی ئێراندا، دەلال لەو نوسینەیدا كە لەژێر ناونیشانی (ژینا ئەمینی ژنێكی كوردی وەك من بوو) بڵاوی كردۆتەوە دەڵێت” لە كاتێكدا من هەمیشە لەگەڵ ئێرانییەكان دەبم لە وەستانەوە دژی ئەم دەسەڵاتە، بەڵام ناتوانم هەست بە توڕەیی و ناڕەزایی بەرامبەر سڕینەوەی دەنگی كورد لەم بزووتنەوەیەدا نەكەم” هەروەها ئاماژە بەوەش دەكات” هەر لە تەمەنی گەنجیەوە ژنانی كوردی وەك من بەم دەستەواژە بەهێزە ئاشنا دەبن (ژن، ژیان، ئازادی) خێزانەكانمان فێرمان دەكەن كە ئەم دەستەواژەیە بەشێكی دانەبڕاوە لە خەباتی ڕزگاریخوازانە لە دژی ئەو زلهێزانەی كە داگیرمان دەكەن، ئەم دەستەواژەیە فێرمان دەكەن كە ئێمەش، بەشێكین لەو بزووتنەوەیە بۆ زێدی خۆمان، بۆ ژن و ژیان و ئازادی”.
دوای وەرگێڕانی ئەو دەستەواژە شۆڕشگێڕییە لە كوردییەوە بۆ فارسی (زن، زندگی، ازادی) دەلال توڕە دەكات و دەڵێت” بەبێ دانپێدانان بە ناسنامەی كوردایەتی ژینا و كاریگەرییەكانی لەسەر مردنی، ئەم دەستەواژەیە شتێكی وێرانكەرە. ئەو دەستەواژەیەی لەگەڵیدا گەورە بووم، ئەو دەستەواژەیەی كە یارمەتیدام پەیوەندیم بە میراتی كوردایەتییەوە ببەستمەوە، لێم سەندرایەوە. زۆر كەس تا ئەو كاتەی بە زمانی فارسی، لە مانشێتەكاندا وەك بەشێك لە بزووتنەوەی (بۆ ژنانی ئێران) نەیانبینیبوو، هەرگیز ناوی (ژن، ژیان، ئازادی)یان نەبیستبوو. دەلال لە كۆتای چاوپێكەوتنەكەیدا لەگەڵ دەزگای مەلالە فاوندەیشندا شیعرێكی خۆی بڵاوكردۆتەوە كە بۆ ژینا ئەمینی نوسیوە لە ژێر ناونیشانی (كوردستانی ژینا).
“لە 15 ساڵیدا سەرنووسەری ڕۆژنامە بووە”
دەلال جگە لەوەی چەندین بابەتی لە ڕۆژنامە ئەمەریكیەكاندا بڵاوكردۆتەوە كە دیارترینیان چاوپێكەوتنێكی ناوبراوە لەگەڵ ڕۆژنامەی بەناوبانگی ئەمریكی (شیكاگۆ تریبیون) هەروەها لەگەڵ میدیاكانی ۆڵد شیكاگۆ، دەیلی هێڕڵد، سكاڵر پرۆگرام، مەلالە فاوندەیشن و چەند میدیایەكیتردا بابەتەكانی بڵاو كردۆتەوە، لە ئێستاشدا نوسەری ڕۆژنامەی( زە هارڤەرد كریمزنی) زانكۆی هارڤەردە، هەروەها پێشتر كاتێك تەمەنی تەنها 15 ساڵ بوو سەرنووسەری ڕۆژنامەی خوێندكارانی ئامادەیی (مەین ئیست) بوو لە شارۆچكەی پارك ڕیج كاتێك كە خوێندكاری قۆناغی ئامادەیی بوو لەو قوتابخانەیەدا.
“چاوپێكەوتن لەگەڵ هیلەری كڵنتن دەكات”
ئارەزووی دلال بۆ جیهانی ڕۆژنامەگەری و سیاسەت وای لێكرد چاوپێكەوتن لەگەڵ هیلەری كڵنتن ئەنجام بدات، دوای ئەوەی هیلەری كڵنتن، سیناتۆر و خانمی یەكەمی پێشووی سەرۆكی ئەمەریكا و وەزیری دەرەوەی پێشوی ئەمەریكا و كاندیدی پێشوی دیموكراتەكان بۆ سەرۆكی ئەمەریكا، ڕۆژی 11ی ئۆكتۆبەری 2019 سەردانی كۆمەڵەی مێژووی پارك ڕیچ دەكات كە بریتیە لە (ژنانی پێشەنگی پارك ڕیچ) ئەم چالاكییەی هیلەری كڵنتن وەك یەكەم نمایشی فیلمی “Dare To Dream” بوو، كە فیلمێكی دیكۆمێنتارییە و ماوەكەی 14 خولەكەو باس لە ژیانی هیلەری دەكات كە لە پارك ڕیج گەورە بووە و هاوڕێ و هاوپۆلەكانی لە قوتابخانەكانی مەین ئیست، مەین ساوس، ئیمێرسن و فیڵد بەشدارن. لەناو هەموو خوێندنگەكانی پارك ڕیچی نزیك شاری شیكاگۆدا دوو خوێندكار هەڵدەبژێرن چاوپێكەوتن لەگەڵ هیلەری كڵنتندا ئەنجام بدەن كە یەكێك لەو خوێندكارانەی خوێندنگەی مەین ئیست دەلال دەبێت، دەلال ئاماژە بەوە دەكات” زۆر ئامانجی بوو لەو چاوپێكەوتنەدا چەند پرسیارێك دەربارەی دۆزی كورد لە هیلەری كڵنتن بكات. بەڵام لەلایەن بەرپرسانی خوێندنگەكەیەوە ئاگادار كراوەتەوە پرسیارەكانی تەنها لە چوارچێوەی ئەو كورتە فیلمەدا بێت كە لەسەر ژیانی هیلەری دروستكراوە”.
“بەنیازە خۆی بۆ سەرۆكی ئەمەریكا كاندید بكات”
وەك كچە خوێندكارێكی زیرەك و خاوەن ئەزموونی قۆناغی ئامادەی خوێندنگەی مەین ئیست و سەرنووسەری ڕۆژنامەی خوێندنگەكەیان و ئەو چاوپێكەوتنەش كە لەساڵی 2019دا لەگەڵ هیلەری كڵنتندا ئەنجامیدابوو، شیكاگۆ تریبیون چاوپێكەوتنێك لەگەڵ دەلالدا ئەنجام دەدەن، لە وەڵامی یەكێك لە پرسیارەكانی ڕۆژنامەكەدا دەلال بەوپەڕی ئازایی و بڕوابەخۆبونەوە دەڵێت”دەمەوێت بچمە قوتابخانەی یاسا و ببمە پارێزەری مافی مرۆڤ. ئەوە دەبینم كە پیشەكەم بەرە و ئەوێ دەڕوات. من دەمەوێت لە داهاتوودا خۆم بۆ سەرۆكایەتی ئەمەریكا كاندید بكەم. بۆ ماوەیەكی زۆر درێژە ئەوە خەونی منە، دەمەوێت كاریگەرییەكی بەرچاو لەسەر ووڵات دروست بكەم، لە ئۆفیسی ئۆڤاڵدا Oval Office زۆر پرس هەیە كە پێویستە گرنگیان پێ بدرێت بەڵام لە بەرچاو ناگیرێن.