میهرەبان: هەڵەبجە
‎سێ مانگ بەسەر‌ نەبوونی موچە تێدەپەرێت، هەژاری بەجۆرێكی ترسناك سەری هەڵداوە و لە نێو هەندێك خێزاندا گەیشتۆتە خاڵی سفر. ئەوەی لەم دۆخە زەرەرمەندە ‌بەگشتی هاوڵاتیانە و بەشێكیشی بەر ژنان دەكەوێت، ‎نەبونی بودجە و قەیرانەكان كاریگەری لەسەر بارودۆخی بەشێك لە ژنانی موچەخۆر دروستكردووە بەجۆرێك كە ڕەنگدانەوەی هەبێت لەسەر ژیانیان لە هەندێك باردا بەرە و دۆخێكی مەترسیداریان بەرێت.
‎سێ مانگ بەسەر پەسەندكردنی بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ دا تێپەڕیوە، حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان نەیانتوانیوە، كار بۆ ژنان بكەن و بە شێوەیەكی گشتی ژنان پەراوێز خراون بە ڕێژەی تەنها لە %٣ بۆ سێ ساڵی داهاتوو بۆ ژنان دابنرێت. ئەگەر باس لە بودجە بكەین و لە بابەتی پارە و لایەنی ئابوری وردبینەوە دەوترێت بودجە پەیوەست نیە بە ژنانەوە. بەڵام ئەگەر بێت و وردەكاری بكەین، ئەوا دەبینین لەسەر جەم كایەكان ژنان پەراویز خراون ئەم قەیرانەش كاریگەرییەكی تەواوی لەسەر بەشێكی زۆر لە ژنان هەیە. ‎‌
مامۆستایانی وانەبێژین بەشێكیان ژنانن، ئاوارە سەرباز كە مامۆستای وانەبێژە ماوەی پێنج ساڵە لە خوێندنگایەكی ناوەندی وانە دەڵێتەوە. بەڵام باس لەوە دەكات” ئەو موچەیەی كە پێیان دەدرێت بەشی ژیانیان ناكات و لەئاست ماندوبوونەكانی ئەواندا نیە”.
لەلایەكیترەوە ئاشتی عەبدووڵا پارێزەرە باسی لەوە كرد” كە نەبوونی موچە و شایستە داراییەكان كا‌ریگەری لەسەر ژیانی ژنان هەیە و ئەو ژنانەی كە كێشە كۆمەڵایەتیەكانیان هەیە ناتوانن وەك پێویست شایستەكانیان وەربگر‌ن (وەك نەفەقە و ئەو هەقەی ژن بەسەر پیاوەوە هەیەتی وەك منداڵ و بودجەی مانگانە كە پێویستە لە سەدا بیست و پێنج بدرێت بە ژنان لەكاتی جیابونەوە و توندووتیژی خێزانیدا). ئەو پارێزەرە ووتی” بەڵام نەبونی موچە وایكردووە،‌ هەقی ژنان نەدرێت و لەو مافەش بێبەشبن”.
‎ئیراد منوچەر سان احمد ڕۆژنامەنوس لە سەرەتای دەنگۆی پەسەندكردنی بودجەوە كەوتەلێكۆڵینەوە لە سەر ژن و بودجە. ئیراد باس لەوە دەكات لە مانگی حوزەیراندا ( ١٥٣) ملیار دۆلار خەملێنراوە بۆ سێ ساڵی ئایندە ئەم بودجەیە تاچەند توانیویەتی بە یەكسانی ڕەگەزی فەراهەم بكریت.؟
‎ئیراد دەڵێت” ئەوەی تێبینی دەكرێت لە عێراقدا بە هەرێمی كوردستانیشەوە كەرتی ئابوری كەرتێكی لاوازە و تاوەكوو ئێستا تەنها لە سەدا %١٢ ژنان لە هێزی كاردان و ئەم ڕێژە كەمە لە هیزی كاردا زۆر مەترسی لەسەرە كە بە ئاسانی توشی توندووتیژی ببن و پێویستە لەسەر بودجەی عێراق رەچاوی یەكسانی بكرێت بەمەبەستی فەراهەمكردنی ئابووری سەربەخۆ. چونكە مەسەلەی باج و خەرجیەكان كاریگەری زۆری لەسەر ئابوری وڵات هەیە و لەم نێوەندەشدا پێویستە رەچاوی بارودۆخی ژنان بەگشتی بكریت”.
ئیراد مەنوچەر بە پێی لێكۆڵینەوەكانی كە لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ دەستیپێكردووە باس لەوە دەكات كە” زۆرترین بودجەی عێراق بۆ كەرتی سەربازی دەروات لە كاتێكدا لە حاڵەتی مەترسی جەنگدانیە ئەمە وایكردووە عێراق پاشەكشەی كردووە لە ستراتیژی نەهیشتنی هەژاری كە كاریگەری لەسەر هەژاری و ستراتیژی بەگژاچوونەوەی توندووتیژی و بریاری ١٣٢٣ ی نەتەوە یەكگرتوەكان نەبوونی بودجە لەم ستراتیجانە ئەبێتە هۆی ئەوەی كە ژنان رۆلیان نەبێت و پاشەكشە بكەن لەو دەستكەوتانەی بە دەستیانهێناوە ئەو دەسكەوتانەشی لە داهاتوودا كاری لەسەردەكەن”.
ئیراد مەنوچەر بە شیوەیەكی ورد بودجەی عیراق شیكردۆتەوە و ئەو ووتی” وەكو ئەو ڕێژەیەی بۆ كۆمەڵایەتی دابین كراوە لە %٣ یە كە ریژەیەكی زۆر كەمە و بۆ چاودێری كۆمەڵایەتی بۆ پێداویستی خیزان و پێداویستی منداڵ. چونكە ژنانمان هەیە بێ هاوژینن ژنمان هەیە هەژارن و ژنانێك هەن رەچاوی بارودۆخیان ناكرێ لەگەڵ ئەوەی لە زۆربەی وڵاتان %٢٣ بۆ ژنان دادەنرێت. بەڵام لە بودجەی عیراقدا ریژە دیاری نەكراوە. ‎رێژەی بەدەست گەشتنی ژنان بە خویندن حاڵەتێكیترە و لە١٠% كچ مەترسی هەیە نەتوانێ لە سەرەتاییەوە بچێتە ئامادەیی و ئەمەش ئەوە دەكات كە ریژەی نەخوێندەواری زیاتر دەبێت و نەبوونی بودجە وادەكات كە لە هەرچوار ژن یەكێكیان مەترسی ئەوەی لەسەرە كە بچێتە ناو پرۆسەی هاوسەرگیری پێشوەختە”.