نوسينى: هاوژین شكور
توندوتیژی خێزانی دژ بە ژنان دیاردەیەكە، كە بەردەوام لە بەرزبوونەوەدایە و هیچ سنوورێكی جوگرافیش ناناسێت و لە هەموو كۆمەڵگەیەك لە جیهاندا بوونی هەیە، لە هەموو كولتوورەكان، ئایینەكان، لە ئاستەكانی خوێندندا دەبینرێت و كاریگەری لەسەر هەموو جۆرە پەیوەندییەكی خێزانیی و چینێكی كۆمەڵایەتی هەیە.
ئێمە لە هەرێمی كوردستان دەبێت 25ی تشرینی دووەم كە ڕۆژی جیهانی رووبەڕوبوونەوەی توندووتیژی دژی ژنانە و ڕۆژێكی جیهانیە بۆ نەهێشتنی توندوتیژی لەلایەن وڵاتان و نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بە پێی بڕیارنامەی ١٣٢٥ی ئەنجومەنی ئاسایش دیاری كراوە، وەك سەكۆیەك بە كاربێنین بۆ بەرزكردنەوەی هۆشیاری و داكۆكیكردن لە گۆڕانكاری لە سیاسەت و كۆكردنەوەی تاك و كۆمەڵگە، هەموو لایەنەكان بۆ گرتنەبەری هەنگاوی پێویست، هەروەها تیشك بخرێتە سەر پابەندبوونی هەموولایەك بۆ دەستەبەركردنی ماف و سەلامەتی ژنان و كچان و پێویستی بە هەوڵی بە كۆمەڵە بۆ دروستكردنی ژینگەیەكی دوور لە توندوتیژی و جیاكاری.
بە تێگەیشتن لە گرنگییەكەی، بڵاوكردنەوەی هۆشیاری، پشتگیریكردنی ڕزگاربووان و داكۆكیكردن لە گۆڕانكاری، هەرچەندە هەموو ساڵێك هەرێمی كوردستانیش بەشداری دەكات لەو بزووتنەوە جیهانییە كە هەوڵدەدات بۆ جیهانێك كە هەموو ژن و كچێك بتوانێت دوور لە توندوتیژی و ترس بژی، بەڵام بە داخەوە ئاستی توندوتیژیەكە مەترسیدارە.
ئاشكرایە كە توندووتیژی یەكێك لە بەربڵاوترین پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەكانی ژنان، ئەمەش وا دەكات كە ژنان و كچان نەتوانن وەكوو پێویست چێژوەرگرن لە مافەكانی خۆیان.
بە پێی ئامارێكی نەتەوە یەكگرتووەكان لە هەر سێ ژنێك لە جیهاندا یەكێكیان تووشی توندوتیژی جەستەیی یان سێكسی دەبنەوە، كە زۆربەیان لەلایەن هاوبەشێكی نزیكەوە چ لە ماڵەوە، چ لە سەر كارەكانیان یان لەسەر شەقامەكان، یان لە كاتی شەڕدا.
لەگەڵ ئەمەشدا لە هەندێ وڵات هەندێك پێشكەوتن بە دەستهاتووە سەبارەت بە یاسا و دەستپێشخەرییەكانی پەرەپێدراو بۆ چارەسەركردن و ڕێگریكردن لە توندوتیژی دژی ژنان و كچان، بەڵام هێشتا كەلێنی گەورە لە زۆر وڵاتدا ماونەتەوە بە تایبەتی لە هەرێمی كوردستان كە رۆژانە هەواڵی ژن كوشتن بڵاو دەبێتەوە بەبێ ئەوەی هەوڵ بۆ بنبڕكردنی بدرێت.
ئەم دۆخە زیاتر جێگەی داخە، چونكە لەم ساڵانەی دواییدا چەند پێشهاتێكی زۆر ئەرێنی هەبووە، ئێستا ئامرازێكی بەهێزمان هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم بەڵایە، ئەویش بڕیارنامەی ١٣٢٥ی ئەنجومەنی ئاسایش سەبارەت بە گرنگی بەشداریكردنی یەكسان و بەشداریكردنی تەواوی ژنان دووپاتدەكاتەوە مەبەست لێی ڕێگریكردن و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و توندوتیژی خێزانە.
ئەم بڕیارنامەیە یەكەم ئامرازی نێودەوڵەتییە كە لە ڕووی یاساییەوە كراوە و دەبێت بۆ هەر وڵاتێكی جیهان كۆمەڵێك ڕێوشوێنی گشتگیر بۆ ڕێگریكردن و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان و توندوتیژی خێزانی بگرنە بەر.
ئەگەر بە وردی‌ سەیری ئەو هۆكارانە بكەین كە دەبنە هۆی توندوتیژی، بەردەوام دەبینین یەكێك لە كێشە جیهانییە بەربڵاوەكان سەرەڕای ئەو ئامرازانەی كە ئێستا هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوە دەردەكەوێت كە هۆكاری بنەڕەتی نەبوونی پابەندبوون و ئیرادەی سیاسیە لە لایەن حكومەتەكانەوە و هەروەها لاوازی لە جێ بە جێكردنی یاساكاندا بە دیدەكرێت.
بۆیە پێویستە سەرجەم ڕێكخراوە ناحكومییەكان و رێكخراوەكانی ژنان زیاتر دەنگیان هەبێت سەبارەت بە لێپرسینەوە لە حكومەت، سەبارەت بەو ڕێوشوێنانەی كە دەبێ بگیرێنەبەر و جێبەجێ بكرێن بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان.
بەڵام گرنگترین هۆكاری ئەوەی كە هیچ پێشكەوتنێك لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم پەتایە كە ڕێژەیەكی مەترسیدارە، ئەوەیە كە توندوتیژی دژی ژنان دەركەوتنی پەیوەندییە نایەكسانەكانی دەسەڵاتە لە ڕووی مێژووییەوە، لە نێوان ژن و پیاودا، كە بووەتە هۆی زاڵبوون بەسەر ژنان و جیاكاریكردن لە دژی ژنان لەلایەن پیاوانەوە، بۆیە دەبێت ڕێكخراوە ناحكومییەكان تەحەدای ئەم پەیوەندییە نایەكسانانەی دەسەڵات بكەن.
با هەموومان هەوڵ بدەین لە ٢٥ی تشرینی دووەمەوە كە ڕۆژی جیهانی رووبەڕووبونەوەی توندوتیژی دژی ژنانە زۆرترین چالاكی لەسەر ڕێگریكردن لە توندوتیژی دژی ژنان ئەنجام بدەین.