شیرین تاهیر

ڕەوشی ژنان بە تێكرا پێویستی بە پێدا چوونەوەیە، دۆخی ژن وەك تاك زیاتر ناجێگیرو پڕە لە پاڵە پەستۆی كۆمەڵایەتی و دەروونی، پێشتر ژن مافەكانی خۆی هەڵواسیبوو بە بەیاننامەی مافەكانی مرۆڤ و لە نێویشیاندا مافە تایبەتیەكانی ژنان، كە هەندێك لە مافە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكان لەم بەیاننامانەدا ئاماژەی بۆ كرا بوو.

سەبارەت بە مافەكانی ژن، چوونە پێشەوەیەكی هێواش هەیە لەئاستی بەرزێتی تۆنەكانی یەكسانی نێوان هەردوو ڕەگەز، ئێستا لە هەموو جیهان ڕووبەڕووی یاسا و ڕێسایەك دەبینەوە كە چوارچێوەیەك بۆ هەلی ئابوری و كۆمەڵایەتی ژن دادەنێت و ئاستەنگ لەبەردەمیاندا دروست دەكات.

هەندێكجار ژنانی ئازادیخواز زیاتر توڕە دەبن لە بەشێك لە پیاوان، بەهۆی گوتاری پیاوانەیی توندەوە، ئەم چوارچێوانە هۆكارێكە بۆ ئەوەی ژنان لە فیكر و ئاڕاستەیاندا گوتاری فیمێنیزمی دژ و نەیار بەرهەم بهێنن، كە دەتوانین بە هێمای ئایدۆلۆژی وەسفی بكەین، گوتاری توندی نێرینەیی(Masculinity) بە هۆكاری سەرەكی دروستبوونی فێمێنیزمی دژ و بەرهەڵستكارانە دادەنرێت، نەك تەنها لەسەر ئاستی سیفەت، بەڵكو لەسەر ئاستی بەرگری و بەرهەمهاتووەكان و پێدراوەكانیش.

لەگەڵ دەركەوتنی هەر كارەساتێكدا كە سیستمە كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابورییەكان توشی دەبن، دەرئەنجامەكانی لە هاوڵاتییە لاوازەكاندا دەردەكەوێت، ژنان و كچان بەشێكن لەو توێژەی بەردەوام دۆخە ئابوریی وكۆمەڵایەتی وسیاسییەكان لە هەر كەموكورتی و جۆرە ڕاوەستانێكدا، لێكەوتەی زۆر توندی ڕۆحی و كۆمەڵایەتی و غەمگین لە ژیانیاندا بەجێدەهێڵێ‌، بە گوێرەی ڕاپۆرتە جیهانییەكان، دەركەوتووە كە ڤایرۆسی كۆرۆنای گۆڕاو بەربەستی تازەتری دروستكردووە لەبەردەمیاندا لەسەر ئاستی تەندروستی و سەلامەتی و ئاسایشی ئابوری، ژنان تەنها سودمەندن لەچەند مافێكی یاسایی لەو مافانەی دراوە بە پیاوان، گوتاری فێمێنیزمی بەرهەڵستكار لەگەڵ ژنان‌و كچان لەناو واقیعە كۆمەڵایەتیەكاندا نوێنەرایەتی زۆربەی كێشە و ناڕەزاییەكانی ژنان و توێژەكانی تری كۆمەڵگە دەكەن، هەروەها ڕۆڵێكی كاریگەرو زیندووی هەیە لە دەرخستنی زۆربەی دیاردە قێزەونەكان.

كاتێك ئەو توێژانەی تر بە ڕۆحێكی ڕەق و عەقڵێكی نەزانەوە لە فێمێنیزمی دژ دەڕوانن، كەواتە دەبێت هەوڵبدەین هەڵسەنگانی دیكە بۆ ئەو كێشانە بكەین كە پەیوەندی بە ژن و گوتاری بەرهەڵستكارانەی هەندێك لە توێژەكانی ترەوە هەیە، هەركاتێك لە واقیعی ژن زیاتر نزیك ببینەوە، ئەوا ڕووبەڕووی هەندێك پرسیار دەبینەوە، كەی ژن ئەرگۆمێنتێك بەدەست دەهێنێت لەسەر تەواوی ڕۆشنبیری و ئەخلاقی كۆمەڵگە؟ ئایا لەوێدا هیچ خەوشێكی فەلسەفی هەیە كە ژن نەتوانێ‌ تواناكەی بەكاربهێنێ، بۆ ئەوەی ئەو دۆخە بگۆڕێت و ئەو مەنزوومە نێرینەییە تێپەڕێنێ، ئایا چ جۆرە گوتارێكی دژو بەرهەڵستكارانە واقیع و ژیانی ژن دەگۆڕێت و بە تەنگییەوە دێ؟ ڕاستە كە دوورترین ئاستی عەقڵی نێرینەیی لەو فكرە داخراوانەدا خۆی دەبینێتەوە كە كۆمەڵگەكان بە دەستیەوە دەناڵێنن، ئەم فیكرانەش تەنها فیكرە شمولییە ئاینی و ناسیۆنالیستیەكان ناگرێتەوە، بەڵكو ئەو بۆچوونە دواكەوتوانە زۆرجار بەدەر نییە لەو فەلسەفەیەی كە ژن بە كەم دەبینێت، بۆیە ئەگەر ئارەزوویەكی پێداگر هەبێت بۆ گەیشتن بە یەكسانی ڕاستەقینە لە نێوان ژن و پیاودا، ئەوا پێویستە پێداچوونەوە بەهەموو ئەو شتانەدا بكەین كە پەیوەندی بە ڕۆشنبیری كۆمەڵگەوە هەیە، لەنێویشیاندا ڕۆشنبیری ژن خۆی.

ئەگەر هاتوو ئێمە وەكو ژن ئەمە ڕەتبكەینەوە، ئەوا ڕووبەڕووی هەندێك بەربەست دەبینەوە لەسەر ئاستی ڕۆشنگەری فێمێنیزم و فێمێنیزمی بەرهەڵستیكار كە پەیوەندی ئایدیاڵی بەو واقیعەوە هەیە كە ژن تێیدا دەژی و ئەو ناڕەزاییانەی ژن دەردەبڕێت كە بەهۆی هەردۆخێكەوە چوارچێوەیەكی بۆ ژن كێشاوە، ژنان لەبەرامبەر هەر ڕووبەڕووبوونەوەیەكی واقیعێكی تاڵدا ناچارن بە تەنگ هاوڕەگەزەكانیانەوە بچن و داكۆكیان لێبكەن لە ڕێی گوتاری توندو فیكری فێمێنیزمی دژ و بەرهەڵستكارانەوە، بەرامبەر بە چاوچنۆكی نێرینەیی و چەوساندنەوەو كوشتنی ژنان كە ئەمانە بەشێكە لەو دۆخەی پاڵنەرە بۆ دروستبوونی گوتاری فێمینیزمی دژ و بەرهەڵستكارانە.

فێمێنیزمی دژ لەسەر كۆمەڵیك پێوەر بنیات دەنرێت كە ئەوانیش:

یەكەم: بیرەوەری كلتوریانەی ژن، ئەو بیرەوەرییانەی كە بەدەستیهێناوە لە ڕێی چوارچێوەی ئایدۆلۆژیانە بۆ پێكهاتە كۆمەڵایەتیەكەی كە پێیوایە پێویستی بە پاڵنەرێك هەیە بۆ ئەوەی پێناسەی بەهاكەی بكاتەوەو دڵنیایی بكاتەوە، لە هەمانكاتدا ئەگەر ترسی لە ئەزموونی سەربەخۆیی تاكێتی هەبوو، ئەوا فێمینیزم هەمیشە ئەو بكەرەیە كە بەهاكەی سازو دیارە، هەروەها كاریگەریەكی سەربەخۆی هەیە، كە هانی ژن دەدات، ئاست و پێگەی خۆی لەپاڵ فێمینیزمدا ببینێتەوە، بە واتە كاریگەرە سەربەخۆكەی، ئەو ترس لە سەربەخۆبوونی تاكێتی هانی دەدات بۆ ڕەتكردنەوەو بەرگریكردن، ئەم كاریگەرییەی بە فیمێنیزم دەبێتە ئەڵتەرناتیڤێك كە قەرەبووی كاریگەرییانەی بەهاكەی پێدەكاتەوە، ئەمە وادەكات ئێمە لە بەردەم دوو كاریگەربووندا بین، كاریگەربوونێك بە سەربەخۆیی و كاریگەربوونێكیش بە بەرگری.

دووەم: كاریگەری ئەو وێنەیەی پەیوەندی هەیە بە فێمینیزمەوە، فێمینیزمی ڕێكخراوەیی لەو باوەڕەدایە كە ژن داماڵراوە لە ئاماژەكانی چەمكی مێینە بوون و ئەو كلتورەی ژنی پێ‌ پەروەردە كراوە، سەركەوتنی مێینە بە پێی چەمكی فێمینیزم واتە كەوتنی ئەو مێینەیەتیەی كە چوارچێوەیەكی ماناداری بۆ هەمان چەمك هەیە، كە ناكۆكی شوناسنامە‌و بەهای ژن تێیدا ونە.

سێیەم: پیاو لە فێمینیزمی ڕێكخراوانەدا بەهایەكی بەرزتری تەواوی هەیە پاڵپشتە بەو تایبەتمەندیەی لە مافەكاندا هەیەتی و ئەو مافانەی ئەو بۆتە خاوەنی و ژنان نەیانتوانیوە بە گوتە و هەڵسوكەوت ببنە خاوەنی، لەگەڵ ئەوەشدا ژنان داوای یەكسانی دەكەن لە نێوانیاندا. ئەو یەكسانیەی یەك لەدوای یەكە لە فێمێنیزمی ڕێكخراوانەدا واتە ئیمكانیەتی ئاڵوگۆڕپێكردنی ڕۆڵەكان و هەڵوەشاندنەوەی ئەو هەڕەمەی هەیە كە بەهای لەسەر بنیاتنراوە و پیاو لە ڕەمزیەتی نێرێتی دادەماڵێت.

چوارەم: هێزی بەڕێوەبردنی فێمێنیزمی بەرهەڵستكار، ئەو هێزەیە كە لە لایەن زۆرینەوە پێكدەهێنرێت، ئەو زۆرینەیەی كە لە ژنانی وشیارو ئەكادیمیەكان و خوێنەوارەكان دروست بووە، سروشتی ئەم زۆرینەیە وەهایە كە هێزی گوتاردانی فێمێنیزمی دژیان پێدەبەخشێت و كاریگەریی كۆمەڵایەتی دەبێت لە دروستكردنی پاڵپشتی جەماوەری، بۆیە ململانێی فێمینیزمی ڕێكخراوانە ململانێیەكە لە پێناو پێگە وپێگەیاندنی فیكری ژنانێكی نمونەی فێمینیزمدایە كە هەڵگری ئاسۆی بۆچوونێكی ڕۆشنبیرین، لەناو ململانێی گوتاری فێمینیزمی دژدا، چەمكە ناكۆكەكان پێشەوایەتی نووسینەكە دەكەن، لەو چەمكانە بەكارهێنانی چەمكی (كۆنەپەرستی، پەڕگیر، ڕزگاربوون، هەڵوەشاندنەوە، لیبرالیەت و سیكۆلاریزم…)، ئەمانە ئەو چەمكانەن كە ئاماژەی وەرچەرخانی ڕۆشنبیرییە بۆ هەردوو لایەنەكە لەو ڕێیەوە سنوری فێمێنیزم و فێمێنیزمی بەرهەڵستكارانە دەكێشرێت.