لە ئەو ڕۆژگارەدا، كە زیندو بوو، نیتچە وەك فەیلەسووفێكی ئاگادار، لە دژی هەموو بەها و ڕێبازەكان دەوەستایەوە، جینالۆجیایەكی دانابوو، بۆئەوەی بەهۆی ئەو جینالۆجیایەوە ڕاستییەك زیندوو بكاتەوە، كە لە فەلسەفەكەشیدا بەدوایدا گەڕاوە. بۆیە تێكشكاندنی بەهاكان كاری نیتچەیە، ئەو دەیەوێت بە شێواز و بە پەیڕەوی خۆی بەگژی كلتووری باودا بچێتەوە، بۆیە چاودێرانی فەلسەفی دەڵێن نیتچە فەیلەسووفی هەڵگەڕانەوە و هێزە، چەكوشێكی بەدەستەوەیە كە بەها باوەكانی ناو كۆمەڵگەی پێ دەكووتێت.
زەردەشت لەناو كتێبی (زەردەشت وەها دووا)دا، نوێنەرایەتیی نیتچە خۆی دەكات، ئەوە هەر نیتچە خۆیەتی، كە بەدوای مرۆڤایەتییەكی باڵادا دەگەڕێت، بەڵام لە ناو خەڵكە ڕیشۆكییەكەی دەوریدا كەس نییە گوێ لە ئەو بگرێت، بۆیە جارێك بە گاڵتەجاڕ و جارێكیش بە جلیتبازی تێدەگەن، هەندێك كەس سەیری دەكەن و دەڵێن ئەم كابرا سەرخۆشە چییە و كێیە؟ خۆ خۆشی نازانێت دەڵێت چی! وەك ئەوەی كە خەڵك هەر لەسەر ئەو ئاوازە سەما بكەن، كە خۆیان حەزیان لێیەتی و كەسیش تاقەتی ئەوەی نەبێت گوێ بۆ ئەو شل بكات.
بۆیە نیتچە دەڵێت: “لێرە شوان نییە، ئەوەی هەیە یەك مێگەلە، هەموو ئەم مێگەلە ڕوویان لە تەنها یەك ئارەزوو كردوە. بۆیە لەم ڕوەوە هەموان یەكسانن، هەركەسێكیش هەستێكی جیاواز لە هەستی ئەم كۆمەڵەیە -مێگەلە-ی هەبوو، ئەوا مانای وایە بەدەستی خۆی، خۆی دەخاتە ناو خانەی نەخۆشییە عەقڵییەكانەوە”.
ئەوەی نیتچە دەیەویست ئەوەبوو، بتوانێت مرۆڤێكی باڵا بدۆزێتەوە، كە توانای ئەوەی هەبێت سنوری یاساكانی ئەم مێگەلە تێبپەڕێنێت، بۆئەوەی بتوانێت مرۆڤ ڕزگار بكات، ژیانی خودی خۆی بخاتە بەر مەترسی، كەواتە دەبێت ئەم مرۆڤە باڵایە كێ بێت؟ نیتچە باسێكیمان بۆ دەكات و دەڵێت: من مەبەستم ئەوەیە خەڵك فێری ئەوە بكەم، كە لە مانای بوونی خۆیان تێبگەن، بۆئەوەی هەست بكەن، كە مرۆڤی باڵا بریتییە لە ئەو بروسكەیەی، كە لە نێوانی هەورە تاریكەكانەوە بریسكە دەداتەوە و دەردەكەوێت.
مرۆڤی باڵا مرۆڤێكە حەزی لە ژیانە، خاڵە لاوازەكانی بۆ خۆی دەكات بە مایەی بەهێز بوون، ئەم مرۆڤە هەرچەند شكستی بەسەردا بێت، ئەم هەر ناكەوێت. مرۆڤی باڵا كەسێكی بەتوانا و بەهێزە، كە بارودۆخەكان هەرچەند سەخت بن، ناتوانن ئەو ماندوو بكەن. بەپێچەوانەی ئەمەوە، خەڵكانی ئاسایی، هەر لەگەڵ نەخۆش كەوتن، چالاكییەكەیان نامێنێت. ئەمانەیان بڕوایان بە ژیان نییە، لەبەرئەوەی دەیانبینیت، كە بە زوویی خۆیان دەدەن بە دەستەوە و دەستەمۆی ئەو واقعە دەبەن، كە فشاریان بۆ دروست دەكات، بۆیە ئەمانە هەر بۆ ئەوە باشن كە بمرن، زەوی لە ئەوان پاك ببێتەوە، بۆیە ئەوەی كە ڕزگاری دەبێت، تەنها مرۆڤی باڵایە.
مرۆڤی باڵا دەتوانێت كۆنترۆڵی خۆی بكات، پێویستی بەوە نییە لە گۆڕەپانی ژیاندا كەسێكی تر هەبێت نوێنەرایەتیی ئەم بكات. بۆیە بەلای نیتچەوە، ئەو كەسانەی كە بە خۆیان دەڵێن نوێنەرایەتیی خەڵك دەكەن، نوێنەر نین، بەڵكو (مارومێڕوو)ی كۆمەڵگەن. ئەگەر مرۆڤی باڵا سەربكەوێت، ئەوكاتە ئەمان ئیتر ڕۆڵێكیان نامێنێت. كەواتە مرۆڤی باڵا لە ئەوكاتەدا دەتوانێت بژی، كە واز لەوە بهێنێت حكومەتەكان بە پیرۆز بزانێت، چونكە لەلای مرۆڤی باڵا دەستەڵات ئەو هێزە نییە، كە ئاراستە بۆ ژیانی تاكەكەس دیاری دەكات.
مرۆڤی باڵا توانای تێپەڕاندنی خۆیی هەیە، بۆیە مەرج نییە، كە سەركەوتنەكەی لە ناو خودی خۆیدا بهێنێتەدی، بەڵكو دەشتوانێت كە هەلومەرجی گونجاو بڕەخسێنێت، بۆئەوەی حەز و خواستی سەركەوتن لەلای نەوەكانی تری داهاتووش بچەسپێنێت.
مرۆڤی باڵا دێت ئەو بتانە تێك دەشكێنێت، كە لە ناو عەقڵدان و ڕەوڕەوەی ژیان هەڵدەسوڕێنن، دەتوانێت هەڵبێت و خۆی دەرباز بكات لە ئەو پەتا و نەخۆشییانەی كە لە ناو مێگەلەكەدا باون. بۆیە كە دەگاتە سەر ئەم خاڵە -لە زمانی زەردەشتەوە- داوا دەكات مرۆڤەكان خۆیان بچن لە دەرەوەی ڕێنماییەكانی خودی نیتچەش بەدوای خۆیاندا بگەڕێن. چونكە خراپترین كارێك كە قوتابی بتوانێت بەرامبەر بە مامۆستاكەی ئەنجامی بدات، ئەوەیە، كە تا كۆتایی هەر بە قوتابێتی بمێنێتەوە و چاوەڕوانی مامۆستاكەی بكات، بۆیە دەڵێت: “من هەر ئێستە فەرمانتان پێ دەكەم ، كە من وون بكەن، بۆئەوەی بتوانن خۆتان بدۆزنەوە. من ناگەڕێمەوە ناوتان تا ئەوكاتەی كە هەمووتان بە خۆتان دەمدۆزنەوە، هەموو بتەكان تێك شكێندراون، بۆیە ئێمەش تاكە ئومێدێك كە مابێتمان ئەوەیە مرۆڤی باڵا دەربكەوێت”.
ئەم ڕوانینە فەلسەفییەی نیتچە بۆ مرۆڤی باڵا لە كایەی سیاسەت و دەستەڵاتداریدا بەكارهێنانی خراپیشی بۆكرا. هێتلەر كە كاریگەریی فەلسەفەی نیتچەی لەسەر هەبوو خۆیی وا دەبینی، كە فەیلەسوفێكی عەبقەرییە و لە نمونەی مرۆڤی باڵایە، خۆیی وا پێشكەشی خەڵكی ئەڵمانیا كرد، كە هەر ئەو دەتوانێت ئەڵمانیا لە پاش بەزینەكانی جەنگی جیهانیی یەكەمەوە هەستێنێتەوە. بۆیە كە لە ساڵی ١٩٣٣ دا حوكمی وڵاتەكەی گرتەدەست، خۆیی وەك (سەركردەی فەیلەسووف) پێشكەشی خەڵك كرد. بۆیە نەك تەنها لەسەر هێتلەر، بەڵكو ئەم فەلسەفەیەی نیتچە كاریگەریی لەسەر نازییەكانیش هەبوو. نازییەكانیش نیتچە و فەلسەفەكەی نیتچەیان بە پەیڕەو و بەرنامەی خۆیان دەزانی، بۆیە ئەوكاتەی كە دەستەڵاتیان گرتە دەست، هزری نیتچەیان وەك پەیڕەوی فكریی فەرمی نازیزم ناساند. بەمەش هیتلەر تەواوی كتێب و دەستنوسەكانی ئەوی لە ژێڕ چاودێری و پاراستنی تایبەتیی خۆیدا دانا. گوتی پلەی نیتچە زۆر بەرزە و هەر ئەو توانیویەتی پەیامە مەزنەكەی ڕزگاركردنی فكری ئەڵمانی لە خڵتە دەرەكییەكان پاك بكاتەوە. بۆیە بە ئەم چەند هەنگاوە سیاسییانە ئەو بۆچونەش خەمڵی، كە ئێستە دەگوترێت ئەوە فەلسەفەی نیتچەیە كە كەسێتییەكی وەك هیتلەری دروست كرد. هەر وەك ئەوەی كە فەلسەفەكەی میكیاڤیلی كەسێتیی مۆسۆلینیی دروست كرد.
لە كایەی مشتومڕی فەلسەفیدا زۆر جار ڕەخنە لە ئەم هزرانەی نیتچە گیردراوە، خەڵك هەن دەڵێن، كە ژیانی نیتچە خۆی بە ئەوشێوەیە نەبوە، كە لە فەلسەفەكەیدا باسی كردوە. بەڵام گوتەیەكی خۆی هەیە دەڵێت: [هەندێك كەس لەپاش مردنیانەوە لەدایك دەبن]. ئەم قسەیە بۆ خۆشی ڕاستە و ڕەواییەكی بە فەلسەفەكەی بەخشی. خەونی نیتچە ئەوەبوو، كە كۆمەڵگەیەك ببینێت پڕ بێت لە كەسانی سەركەوتوو. لە دیوەكەی تریشەوە هیتلەر هەوڵیدا بە ئەو شێوەیە چەشنی مرۆیی ڕزگار بكات و خاوێنی بكاتەوە، كە خەڵكە كەم ئەندام و شێواوەكان لەناو بەرێت، بۆیە هات ڕەچەڵەكی ئاریی لە سەرووی هەموو ڕەچەڵەكەكانی تری مرۆییەوە دانا. بینینی ڕەچەڵەكی ئاری وەك هەڕەمێكی بەرز هەر هەمان ئەو هزر و فەلسەفەیەیە، كە نیتچە بانگەشەی بۆ دەكات. بەڵام لە پاش مەرگی نیتچە خۆیەوە تەواوی ئەرشیفی نوسین و كتێبەكانی دەكەونە دەستی ئەلیزابیسی خوشكی، ئەم خوشكەشی بەوە ناسراوە، كە یەكێك بووە لە نازییە هەرە سەرسەختەكان، بۆیە تەنها ئەو شتانەی لێ بڵاكردونەتەوە كە هانی پەرەدان بە تێزی نازیزم دەدەن. دوواییش خۆی گوتویەتی، كە فۆهرەر (هیتلەر) ئەو مرۆڤە باڵایەیە، كە نیتچەی برام پێشبینیی پەیدابوونی كردوە.