ژنێكی خاوەنكار: لەبەرئەوەی سەربەخۆ كار ئەكەین‌و كۆمپانیامان نییە، كێشەی زیاتر رووبەرومان ئەبێتەوە
ڕۆژی یەكی ئایار رۆژی جیهانی كرێكارانە‌و لەجیهاندا بەشێوازی جۆراو جۆر یاد دەكرێتەوە، لەكوردستان و عیراق ئەو رۆژە پشووی رەسمییە لەدامودەزگا حكومییەكان‌و زۆرێك لەدەزگا‌و كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت.
بیرۆكەی رۆژی جیهانی كرێكاران بۆ ڕۆژی 21ی نیسان 1856 دەگەڕێتەوە و بیرۆكەكە لە ئوسترالیاوە سەریهەڵدا، دواتریش گەیشتە ئەمەریكا، یەكەمجار كە یەكی ئایار وەك جەژنی كرێكاران ناسێنرا لە ساڵی 1882ی زاینی بوو لە شاری نیویۆرك كرێكاران ئەو جەژنەیان گێڕا، دواتر بۆنەكە بە وڵاتانی دنیا بڵاو بووەوە و لەو ڕۆژەدا كرێكارە لێزان و كارزانەكانیان خەڵات دەكرد و ڕێزیان لێ دەنان.
لەویلایەتی شیكاگۆی ئەمەریكا، بنەڕەتی ئەو جەژنە بۆ تەقینەوەی ناكۆكی و ململانێكان دەگەڕێتەوە، كە كرێكاران دژی خاوەنكاران دەستیان بە ناڕەزایەتی بەرفروان كرد و وازیان لە كاركردن هێنا و داوایان دەكرد سەعاتەكانی كاركردن بۆ هەشت سەعات كەم بكرێتەوە، ئەم ناڕەزایییانە بۆ شاری هامیلتۆنی ویلایەتی كالیفۆرنیا و شاری تۆرێنتۆی كەنەدا تەشەنەی سەند.
لە یەكی ئایاری 1886دا كرێكارانی شیكاگۆ سەرجەمیان وازیان لە كار هێنا و ڕژانە سەر شەقامەكان كە ژمارەیان لە نێوان 350 تا 450 هەزار كرێكار دەبوو، سوور بوون لەسەر داواكانیان و دروشمی (هەشت سەعات كار، هەشت سەعات پشوودان، هەشت سەعات خەوتن) یان دووپات دەكردەوە، سووربوون و بەردەوامی لە ناڕەزایەتییەكان ڕۆژ لەدوای ڕۆژ خەڵكی زیاتری كۆدەبوونەوە و لە شارەكانی تریش ناڕەزایەتییەكان دەستیان پێدەكرد، بەجۆرێك بووە وازهێنانی كرێكاران لە كاركردن، بووە هۆی كاریگەری دانان لەسەر سەرجەم كەرتە ئابوورییەكان، سەرەنجام پارێزگاری شاری شیكاگۆ لەگەڵ كرێكاران كۆبووەوە و داواكانی لێ وەرگرتن و بەڵێنی دا كە بەدەم داواكارییەكانیانەوە بچێت، بەڵام دواتر گردبوونەوەی كرێكارانی جێهێشت و پۆلیس دەستیان بە جموجۆڵ كرد تا هێز بەكار بهێنن بۆ بڵاوە پێكردنی كرێكارانی خۆپێشاندەر، پۆلیس ڕووبەڕووی خۆپێشاندەران بوونەوە‌و دواتر لەشیكاگۆ بۆمبێك لە نێو كۆمەڵێك پۆلیس تەقییەوە و بەو هۆیەوە ژمارەیەك پۆلیس كوژران.
پاش ناساندنی یەكی ئایار وەك ڕۆژی كرێكاران لەلایەن كۆنگرێسی ئەمەریكاوە، بیرۆكەكە بە وڵاتانی تریش بڵاو بووەوە و بەو هۆیەوە ئێستا لە زۆربەی هەرە زۆری وڵاتانی دنیا، یەكی ئایار پشووی فەرمییە‌و تێیدا خاوەنكاران و دامەزراوە فەرمییەكان و حكوومەت و رێكخراوە مرۆیی و سەندیكا كرێكارییەكان، ڕێز لە كرێكاران دەگرن و خەڵاتیان دەكەن.
هەرچەندە تاوەكو ئەمرۆش دۆخی كرێكاران لە جیهاندا خراپە، بەڵام لەچاو رابردوودا بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینوە‌و لەهەندێ لایەنەوە باشتر بووە.
خاتوو شەیدا مەعروف نوسەر‌و چالاكوانی ژنان سەبارەت بەو ژنانەی كار دەكەن وتی: “لەئێستا مرۆڤێكی خاوەنكار جێگە‌و پێگەی سەقامگیر نەكراوە چ جا ئەو ژنانەی كە لەهەموو ساتە خۆش‌و ناخۆشەكاندا بەرهەمی ڕەنجی خۆیان دەخۆن”.
وتیشی: “دەكرێت ژنانی نێو پارت و ڕێكخراوەكان كۆدەنگ بن لەسەر سەقامگیری ئەو ژنە ماندوانە”.
ئاماژەی بەوەشدا: “تاكە هۆكار بۆ ناسەقامگیری، نەبوونی ئابورییەكی دیاریكراوە بۆیان و جێگە‌و شوێنی تایبەت بەخۆیان هەبێت، من پێموایە هیچ كام لەو ژنانەی كە لە پلە باڵاكاندان بیریان لەوە نەكردۆتەوە كە ژیان و گوزەرانی ژنانی كرێكار بگۆڕدرێت، چونكە هێندە كێشە‌و گرفتی هەیە بەئەستەم كار دەكرێت”.
خاتوو سەوزە محەمەد كە خاوەنی كاری خۆیەتی و نان بۆ هاوڵاتیان دەكات لە كاتی كاركردنیدا وتی: “دۆخی هەموو ئەو كەسانەی كە خۆیان كاری خۆیان هەیە و لەبەرامبەر پارە وەردەگرن ناسەقامگیرە‌و جێگیر نییە، چونكە هەموو شتێك دەبێت خۆیان بیكەن و هیچ كەس و لایەنێك نییە پشتگیریان بكات و پاڵپشتیان بێت هەموو شتێك خۆیان دەبێت بیكەن”.
خاتوو نەسرین كە كاری پاك كردنەوەی ماڵان ئەكات وتی: “ئەم كارەی ئێمەی ژنان ئەیكەن زۆر قورسە‌و رووبەروی زۆر كێشە دەبینەوە بە تایبەتی دەستدرێژی سێكسی و قسەی نەشیاو‌و چەندانی دیكە، چونكە زۆر كەس هەیە بەداخەوە بەشێوەیەكی زۆر ناشیرین بیر لەو ژنانە ئەكەنەوە كە ئەو كارانە ئەكەن، راستە یاساش هەیە بۆ پارێزگاری كردن لە ئێمە، بەڵام كاری پێناكرێت”.
وتیشی: “لەبەرئەوەی سەربەخۆ كار ئەكەین و كۆمپانیامان نییە، كێشەی زیاتر رووبەرومان ئەبێتەوە، بۆیە هیوادارم كە ئەم دۆخە بەرەو باشر بچێت و ژنانیش بتوانن بە ئازادی كاربكەن بێ هیچ ترسێك”.
خاتوو روقیە پیرۆت كە كاری درومانی ئەكات دەڵێت: “ئێستا ژنان لە چاو پێشتردا كاری هەمە جۆر زیاتر ئەكەن ئەمەش جێگەی خۆشحاڵییە، راستە لە كۆنەوە ژنانیش شان بە شانی پیاوان كاریان كردوە، بەڵام وەكو ئەمرۆ نەبووە كە هەموو جۆرە كارێك بكەن”.
وتیشی: “ئێستا ئازادی زیاترە‌و هەلی كار بۆ ژنان زیاترە زۆر كەسیش هەیە كە تاوەكو ئەمرۆ ئەترسێت كاربكات لەبەر قسەی كۆمەڵگە كە ئەمەش بۆ رۆژگاری ئەمرۆ جێگەی داخە، بەو ژنانە ئەڵێم كە قسەی هیچ كەسێك رێگر نەبێت لە كردنی كاردا و كاری خۆیان بكەن و ببنە خاوەن ئابوری سەربەخۆی خۆیان”.
ئا: پروشە
